Speelt Thailand nog een rol op het internationale forum?

2018: Thai Prime Minister Prayut Chan-O-Cha (L) and President of Myanmar Win Myint (C) walk past honor guard upon his arrival at the Thai Government on an official visit. (SPhotograph / Shutterstock.com)

Heel wat internationale waarnemers beginnen zich meer en meer vragen te stellen bij wat ze omschrijven als ‘Thailand’s verdwijnende regionale leiderschap’. Tijdens de Koude Oorlog en ook in de nasleep ervan speelde Thailand een centrale rol in de regionale diplomatie, maar de laatste jaren is die beduidend afgenomen.

Dit wordt overigens ook in Thailand zélf onderkend en werd onlangs nog maar eens bevestigd toen er op Thaise sociale media opvallend veel loftuitingen te lezen waren voor de Indonesische president Joko “Jokowi” Widodo toen hij eind vorige maand op reis ging naar Moskou en Kiev in een poging om te bemiddelen in de aanhoudende oorlog. In de ogen van veel Thai gaf Jokowi hiermee blijk van vastberadenheid en de wil om een ​​proactieve en constructieve rol te spelen in buitenlandse zaken. Met andere woorden, Indonesië heeft lovenswaardige inspanningen geleverd om zijn algemeen erkende rol als natuurlijke leider van de Associatie van Zuidoost-Aziatische Naties (ASEAN) waar te maken.

De Indonesische houding staat volgens velen in schril contrast met de aanwezigheid van Thailand in de internationale arena. Hoewel Thailand gretig deelnam aan de speciale top tussen de VS en de ASEAN en internationale krantenkoppen haalde door de betrekkingen met Saoedi-Arabië eindelijk, na 30 jaar van vaak hoogoplopende spanningen te normaliseren, is de Thaise regering opvallend op de achtergrond gebleven het gaat om beladen conflicten zoals in Oekraïne en Myanmar.

In tegenstelling tot vandaag waren de buitenlandse engagementen van Thailand tijdens de Koude Oorlog en de onmiddellijke nasleep ervan doortastend en resoluut. Door te bemiddelen tussen zijn buren en de Verklaring van Bangkok op te stellen, was Thailand onder meer een katalysator achter de vorming van ASEAN op het einde van de jaren zestig. Veel van de grote beslissingen van ASEAN, zoals de campagne om in Cambodja te ‘interveniëren’ na de invasie van Vietnam in 1979 en de oprichting van de ASEAN-vrijhandelszone in het begin van de jaren negentig, werden ook ingegeven en aangestuurd door Thailand.

Bovendien nam Thailand als een van de weinige landen in de regio die daartoe in staat was, een leidende rol op zich in de communicatie met de grootmachten. Gezien de strategische ligging van Thailand en het doel om het communisme terug te dringen, werd het koninkrijk de belangrijkste logistieke en operationele basis van de Verenigde Staten in Zuidoost-Azië. Men mag in dit raam niet vergeten dat er ook daadwerkelijk Thaise strijdkrachten – en dit zowel ter land als in de lucht en op zee – werden ingezet om Amerikaanse missies in Korea en Vietnam te ondersteunen. Na de terugtrekking van de VS uit Indochina in het midden van de jaren zeventig, was Thailand evenwel één van de eerste ASEAN-landen die – tuk op de stabilisering van de regio – diplomatieke normalisatie nastreefde en zelfs zover ging een feitelijke veiligheidsalliantie met China te verwezenlijken om de groeiende invloed van Vietnam – en dus de Sovjet-Unie- in de regio tegen te gaan…

In de afgelopen twee decennia kwam er echter een duidelijke kentering in het pro-actieve buitenlandbeleid. Langzaam maar zeker verdween Thailand binnen het internationale diplomatiek en politieke circus meer en meer op de achtergrond. Dit was natuurlijk voor een substantieel gedeelte op rekening te schrijven van wat ik maar eufemistisch als de politieke instabiliteit in het Land van de Glimlach zal omschrijven. De Thai hadden de laatste jaren wel andere katten te geselen en daardoor vervaagde geleidelijk de leidende rol die Thailand binnen de regio had gespeeld.

En natuurlijk is er ook nog het niet te ontkennen feit dat in tegenstelling tot pakweg veertig, vijftig jaar geleden Thailand niet echt meer geconfronteerd wordt met externe existentiële bedreigingen. De communistische expansie in de buurlanden en in de uithoeken van de natie vormde in het verleden een potentiële bedreiging voor de Thaise staatsideologie die stoelt op de pijler van natie, religie en koning. De Thaise bewindslui uit die periode die bijna allemaal een militaire achtergrond hadden waren dan ook rabiate communistenvreters en – mede omwille van de lucratieve steun uit Washington – openlijk pro-VS. Maar het huidige Thailand ziet vandaag de dag de ‘revisionistische as’, China en Rusland, niet als de vijand. Ook het instabiele en door een burgeroorlog verscheurde buurland Myanmar vormt geen serieuze militaire bedreiging voor Thailand zoals Vietnam dat wél deed in het tijdperk van de Koude Oorlog. Het Thaise leger heeft eigenlijk vriendschappelijke betrekkingen met zijn tegenhanger in Myanmar en geeft er de voorkeur aan het aanhoudende Myanmar-conflict stilletjes af te handelen.

Met het oog op de groeiende onzekerheden in de internationale betrekkingen zijn op allianties gebaseerde veiligheidsgaranties niet langer geruststellend. Voor een middelgroot land zonder echte externe vijand zoals Thailand, is het handhaven van neutraliteit en een onopvallend buitenlands beleid misschien wel de beste manier om te overleven.

Dat gezegd hebbende kunnen we natuurlijk niet naast de vaststelling dat er grenzen zijn aan hoe ver Thailand nonchalance kan veinzen. Een recent – en gelukkig niet uit de hand gelopen – incident met Myanmar suggereert dat het buitenlands beleid van Thailand wel erg passief om niet te zeggen laks is geworden en dat Thailand schijnbaar de wil heeft verloren om zijn regionale leiderschap op één of andere manier terug te winnen.  Op 30 juni doorbrak een Myanmar MiG-29 straaljager die een aanvalsmissie vloog tegen etnische rebellen in de staat Kayin het luchtruim van Thailand. Naar verluidt vloog het toestel ongehinderd meer dan een kwartier over Thais grondgebied. Dit zorgde voor paniek in de grensdorpen en leidde zelfs hier en daar tot inderhaaste evacuaties. Pas nadat Thaise F-16-jagers op luchtpatrouille ingrepen en de Mig-29 probeerden te onderscheppen, keerde het toestel terug naar Myanmar.

Het was opvallend hoe de Thaise autoriteiten dit potentieel gevaarlijke incident achteraf minimaliseerden. Vooral de uitspraak van generaal Prayut Chan-o-cha, die niet alleen premier is maar ook minister van Defensie, dat het incident ‘no big deal’ was doet her en der de wenkbrauwen fronsen…. De schending van de territoriale integriteit afdoen als onbelangrijk is vanuit strategisch én beleidsmatig oogpunt niet bepaald de meest logische.  Zelfs wanneer men zich terughoudend wil opstellen… Normaal gezien hadden alle alarmbellen moeten afgaan maar er kwam alleen een zwakke reactie en nauwelijks een veroordeling. Er werd dan ook door een aantal waarnemers en journalisten – en dit zowel in Thailand zélf als in het buitenland – de vraag gesteld of Thailand als het zichzelf niet eens kan verdedigen, nog bereid zou zijn actie te ondernemen als soortgelijke incidenten zich zouden voordoen bij andere ASEAN-leden? Waarschijnlijk niet. Het feit dat Thailand nog steeds wacht op een officiële schriftelijke verontschuldiging van Myanmar maakt de passieve reactie van de Thaise regering nog vreemder.

Bovendien heeft de Thaise regering, door niet snel in te grijpen en Myanmar militaire operaties schijnbaar ongehinderd vanuit het Thaise luchtruim te laten uitvoeren, onbedoeld afstand gedaan van haar neutraliteit en laat het in plaats daarvan uitschijnen dat het zich aan de zijde heeft geschaard van het regime in Myanmar waar de strijdkrachten sinds de staatsgreep van vorig jaar in een bloederige burgeroorlog zijn verwikkeld tegen de democratische oppositie en etnische opstandelingen.