Straffeloosheid na de Tak Bai massamoord op 25 oktober 2004

De massamoord in Tak Bai (zie noot 1) op 25 oktober 2004 telde 85 doden en vele gewonden. Niemand van de daders is ooit voor het gerecht verschenen terwijl nu, twintig jaar later, de misdaden zijn verjaard. Het laat zien hoe onrechtvaardig staatsgeweld zelden wordt aangepakt of vervolgd en dat geldt in meerdere mate voor het Diepe Zuiden.

Hier vertaal ik het hieronder genoemde artikel uit de site New Mandala.

Straffeloosheid in plaats van gerechtigheid

Ondanks de roep van slachtoffers van het Tak Bai bloedbad in 2004 om rekenschap af te leggen, vertragen de autoriteiten de gerechtelijke procedures nog steeds – zelfs terwijl de klok doortikt op de verjaringstermijn van twintig jaar.

Op 25 oktober 2004, tijdens de heilige maand Ramadan, verzamelden meer dan 2000 Maleise moslim betogers zich bij het politiebureau Tak Bai in de Thaise provincie Narathiwat om de vrijlating te eisen van zes mannen die door de autoriteiten waren vastgehouden. De arrestanten werden ervan beschuldigd steun te verlenen aan opstandige groepen die actief zijn in de regio, maar veel lokale bewoners waren van mening dat hun arrestatie willekeurig en politiek gemotiveerd was. De spanningen in het overwegend islamitische diepe zuiden van Thailand waren al hoog na jaren van geweld door opstandelingen en hardhandige reacties van de regering.

Het protest, dat aanvankelijk vreedzaam was, escaleerde snel toen veiligheidstroepen traangas, waterkanonnen en scherpe munitie gebruikten tegen de menigte. Zeven demonstranten kwamen om het leven tijdens de eerste ontruiming, waarvan er naar verluidt vijf in het hoofd werden geschoten. Na het harde optreden werden ongeveer 1.370 demonstranten gearresteerd en naar het militaire kamp Ingkhayutthaborihan in Pattani gebracht, ongeveer 150 km verderop. Tijdens deze reis voltrok zich de tragedie: 78 gevangenen stierven door verstikking en verplettering toen ze werden vastgebonden, in lagen op elkaar gestapeld en vervoerd in overvolle vrachtwagens zonder voedsel, water of ventilatie.

De wreedheid van wat al snel bekend werd als het bloedbad van Tak Bai schokte Thailand en leidde tot internationale veroordelingen. Buitenlandse mensenrechtenorganisaties en lokale maatschappelijke organisaties hekelden de behandeling van de gevangenen en benadrukten dat hun vervoer onder dergelijke omstandigheden een schending van de fundamentele mensenrechten en internationale normen vormde. Het incident zette de betrekkingen tussen de centrale regering en de overwegend Maleise moslimbevolking in de zuidelijke provincies, die zich al lange tijd gemarginaliseerd en gediscrimineerd voelt door de Thaise staat, verder onder druk.

Twintig jaar later is het bloedbad nog steeds een van de meest tragische en controversiële gebeurtenissen in Thailand, vooral voor degenen die getroffen zijn door het voortdurende conflict in de meest zuidelijke provincies van het land – en het gebrek aan verantwoording en het uitstel van gerechtigheid voor de slachtoffers blijft het rechtssysteem en het politieke landschap van Thailand achtervolgen.

De tikkende juridische klok

In de nasleep van het bloedbad stelde de Thaise regering snel een onafhankelijke onderzoekscommissie in om het buitensporige gebruik van geweld door veiligheidspersoneel te onderzoeken. De bevindingen van deze commissie leidden echter niet tot zinvolle juridische actie tegen de verantwoordelijken. Op 29 mei 2009 deed de provinciale rechtbank van Songkhla uitspraak in de zaak en stelde vast dat de dood van de 78 gevangenen te wijten was aan verstikking tijdens het vervoer in officiële hechtenis. De rechtbank oordeelde dat het militaire en politiepersoneel binnen hun plichten had gehandeld, ondanks het bewijs van mishandeling.

Het vonnis uit 2009 ontsloeg de betrokken agenten effectief van strafrechtelijke verantwoordelijkheid en richtte zich op procedurele rechtvaardigingen in plaats van de bredere context van mensenrechtenschendingen aan te pakken. Hoewel videobeelden gevallen van wreedheid lieten zien, zoals gedetineerden die geslagen werden terwijl ze in bedwang werden gehouden, concludeerde de rechtbank dat de doden het gevolg waren van ongelukkige omstandigheden in plaats van opzettelijke daden. Deze beslissing, die door mensenrechtenactivisten werd bekritiseerd, versterkte de perceptie van straffeloosheid binnen het Thaise rechtssysteem. In 2012 gaf de regering een schadevergoeding van 7,5 miljoen baht per slachtoffer aan de families van de slachtoffers. Deze financiële regeling deed echter weinig af aan de roep om gerechtigheid.

Ondanks het feit dat het werk van de onderzoekscommissie van de regering niet heeft geleid tot een succesvolle strafrechtelijke vervolging, blijven twee afzonderlijke zaken met betrekking tot het incident op Tak Bai onopgelost nu de verjaringstermijn nadert.

De eerste zaak komt voort uit een succesvol verzoek dat in april 2024 door de families van de slachtoffers werd ingediend via de provinciale rechtbank van Narathiwat om 14 staatsambtenaren te vervolgen wegens moord, poging tot moord en onwettige detentie. De rechtbank aanvaardde deze zaak in augustus 2024 en vond het bewijs van de aanklagers gegrond.

Het proces heeft echter meerdere vertragingen opgelopen. Alle verdachten moesten zich melden bij de rechtbank om te horen dat de zaak op 12 oktober zou beginnen. Geen van de verdachten is echter in de rechtszaal verschenen, waaronder generaal Pisal Wannatanawongkiri, voormalig commandant van het Thaise leger in het diepe zuiden en tot voor kort parlementslid voor Pheu Thai. De verblijfplaats van Pisal blijft onbekend en er wordt gespeculeerd dat hij het land heeft verlaten, waardoor de frustratie over het trage tempo van justitie nog groter wordt.

Daarnaast is er een tweede strafzaak gestart door de procureur-generaal van Thailand, op basis van de dossiers die in april 2024 zijn ontvangen van de provinciale rechtbank van Songkhla en het hoofdbureau van de nationale politie. De beslissing van de procureur-generaal om een aanklacht in te dienen kwam na jaren van uitstel en meerdere afwijzingen van verzoeken tot vervolging door onderzoekers, en is gericht tegen acht personen op beschuldiging van “opzettelijke moord met voorzienbare gevolgen”. Volgens het Wetboek van Strafvordering van Thailand wordt deze zaak geclassificeerd als een “buitengerechtelijke moord”, wat betekent dat het gaat om een sterfgeval dat plaatsvond terwijl de overledene onder toezicht stond van een ambtenaar die zijn taken uitvoerde. De procureur-generaal vaardigde vervolgens op 12 september 2024 een bevel uit om acht verdachten te vervolgen in de buitengerechtelijke moordzaak.

Deze zaak berust op het argument dat de omstandigheden waaronder de gedetineerden werden vervoerd – verkrampt, vastgebonden en verstoken van basisbehoeften – neerkwamen op opzettelijke moord vanwege de voorzienbare gevolgen van een dergelijke behandeling. De procureur-generaal was van mening dat de ambtenaren die verantwoordelijk waren voor het vervoer van de Tak Bai-demonstranten hadden moeten weten dat dit tot doden kon leiden, aangezien er meer dan 1000 demonstranten waren, maar slechts 25 vrachtwagens voor het vervoer werden gebruikt. Zes van de acht verdachten hebben een lagere militaire rang en dienden in 2004 als chauffeur; verschillende van hen zijn burgers, en één van hen is een hoge legerofficier, generaal Chalermchai Virunhpet, die ook een verdachte is in de hierboven genoemde zaak die door de families van slachtoffers is aangespannen.

In beide strafzaken geldt dat als de verdachten niet voor vrijdag 25 oktober 2024 voor de rechtbank verschijnen, deze zaken als gesloten worden beschouwd omdat de verjaringstermijn van 20 jaar voor strafrechtelijke vervolging dan is verstreken. Ondanks de late betrokkenheid van de procureur-generaal heeft het trage tempo van de voortgang tot bezorgdheid geleid. Thaise en internationale media hebben de zaak op de voet gevolgd en er verslag van gedaan. Romadon Panjor en Rangsiman Rome, parlementsleden van de oppositiepartij Prachachon, hebben op de zaak aangedrongen, maar tevergeefs: de Pheu Thai-conservatieve coalitieregering blijft dubbelzinnig over het verloop van de zaak. Het hoofd van de nationale politie heeft de opdracht gekregen om de verdachten op te sporen en voor te leggen aan de rechtbank, maar de inspanningen verlopen traag. Geen van de veiligheidsautoriteiten heeft interviews gegeven over de zaak. Nu de verjaringstermijn nadert, staat de mogelijkheid om verantwoording af te leggen op het spel.

Verkiezingen, vertrouwen en het vredesproces

De vertraagde oplossing van de zaak Tak Bai heeft mogelijk belangrijke politieke gevolgen voor Prachachart en Pheu Thai. Prachachart, dat de meerderheid van de stemmen won in de drie zuidelijkste provincies van Thailand, bevindt zich in een precaire positie. Tawee Sodsong, de huidige minister van Justitie en Prachachart parlementslid, heeft geen beslissende actie ondernomen om de zaak op te lossen. Als hij er niet in slaagt recht te doen aan de slachtoffers van Tak Bai, loopt hij het risico het vertrouwen van zijn kiezers te verliezen, van wie velen rechtstreeks betrokken zijn bij de onopgeloste zaak. Een dergelijk verlies zou ernstige gevolgen kunnen hebben bij de komende algemene verkiezingen, waardoor de politieke macht in de regio zou kunnen verschuiven.
Pheu Thai, dat in zijn vorige gedaante als Thai Rak Thai aan de macht kwam onder Thaksin in 2004, heeft nu een tweede kans om zijn eerdere beleidsfouten aan te pakken. Tot nu toe is er weinig vooruitgang geboekt. Vicepremier en minister van Defensie Phumtham Wechayachai, een Pheu Thai lid, heeft dubbelzinnige antwoorden gegeven toen hij door verslaggevers werd ondervraagd over de zaak. Hoewel hooggeplaatste personen tijdens het incident in 2004, waaronder de toenmalige legerleider generaal Pravit Wongsuwan, de toenmalige minister van Defensie generaal Sampan Boonyanan en Thaksin Shinawatra zelf door de rechtbank niet werden genoemd als verdachten, heeft het bloedbad op Tak Bai niettemin blijvende gevolgen gehad voor Thaksin en zijn politieke partij.  Sinds het incident hebben de aan Thaksin gelieerde partijen hun politieke kracht in het diepe zuiden nooit teruggewonnen.

Afgezien van de verkiezingspolitiek is de zaak Tak Bai emblematisch voor een groter probleem – de vermeende marginalisering en mishandeling van de Maleise moslimbevolking door de Thaise staat. De perceptie dat de regering niet bereid is om de veiligheidstroepen ter verantwoording te roepen, versterkt het gevoel van vervreemding onder de Maleise moslimgemeenschap. Deze vervreemding wordt nog verergerd door de bredere anti-oproerstrategieën van de Thaise staat, die vaak zijn bekritiseerd vanwege hun hardhandigheid en het negeren van lokale gevoeligheden. Als men de zaak Tak Bai laat rusten zonder verantwoording af te leggen, kan dit nieuwe geweldcycli aanwakkeren en de lopende vredesonderhandelingen ondermijnen. Op 30 september ontplofte er een autobom in de buurt van het huis van het districtshoofd, waarbij twee soldaten gewond raakten. Sunai Pasuk, een senior onderzoeker voor Human Rights Watch, suggereerde dat dit incident zou kunnen dienen als een waarschuwingssignaal van de moslim oppositiegroep met betrekking tot de bijna afgelopen Tak Bai zaak.

De manier waarop de rechterlijke macht omgaat met de zaak Tak Bai roept fundamentele vragen op over de rol van de Thaise rechtbanken in de aanpak van staatsgeweld. De bijna 20 jaar durende vertraging in het vervolgen van de verantwoordelijken benadrukt bredere problemen binnen het Thaise rechtssysteem, waaronder politieke inmenging, een gebrek aan transparantie en een cultuur van straffeloosheid. Hoewel de rechtbanken af en toe zaken hebben geaccepteerd en deze hebben laten doorgaan, hebben procedurele vertragingen en het niet kunnen voorkomen van belangrijke verdachten de voortgang belemmerd. Sommigen zouden kunnen aanvoeren dat het juridische proces dat nu laat op gang is gekomen, is georkestreerd om het prestige van de rechterlijke macht te behouden in het licht van de eisen van het publiek, zonder enige oprechte intentie om de zaak op te lossen.

Andere belangrijke juridische obstakels voor het voor de rechter brengen van elite beklaagden is de grondwettelijke bepaling die parlementsleden beschermt tegen arrestatie tijdens parlementaire zittingen, waarop een beroep is gedaan in de zaak van generaal Pisal, het voortvluchtige ex-Pheu Thai parlementslid; de complexiteit van de coördinatie tussen de rechterlijke macht, het kantoor van de procureur-generaal en wetshandhavingsinstanties heeft ook bijgedragen aan het trage tempo van de juridische procedures.

Deze institutionele tekortkomingen moeten worden gezien binnen de bredere context van staatsgeweld en straffeloosheid die het onderwerp is geweest van wetenschappelijke theorievorming. De 20 jaar lange mislukking om de zaak op te lossen is vooral een schrijnend bewijs voor het argument van Tyrell Haberkorn dat willekeurige detentie in Thailand voor staatsdaders een instrument is geweest om Thaise wetten te misbruiken om mensenrechtenschendingen mogelijk te maken en straffeloosheid te garanderen. Bij het opbouwen van deze theorie heeft Haberkorn inderdaad de door de jaren heen steeds terugkerende willekeurige detenties in de zuidelijkste provincies van Thailand onderzocht, en onthuld hoe agressors van staatsgeweld consequent straffeloosheid genieten.

Nu de verjaringstermijn van de zaak Tak Bai binnenkort verstrijkt, wordt de kans om gerechtigheid te krijgen steeds kleiner. Het uitblijven van een oplossing voor deze zaak benadrukt niet alleen de zwakheden van het Thaise rechtssysteem, maar ook de politieke uitdagingen van het aanpakken van staatsgeweld in een diep verdeelde samenleving. De uitkomst van deze zaak kan bepalend zijn voor de toekomst van het vredesproces in de zuidelijke provincies van Thailand.

De komende dagen zullen cruciaal zijn om te bepalen of Pheu Thai, Prachachart, het kantoor van de procureur-generaal en andere belangrijke actoren de obstakels voor gerechtigheid kunnen overwinnen. Als ze daarin slagen, kan dat een keerpunt betekenen in de geschiedenis van de regio en een sprankje hoop bieden aan de families van de slachtoffers van Tak Bai. Als ze falen, zal de erfenis van het bloedbad Thailand blijven achtervolgen, een sterke herinnering aan de gevaren van straffeloosheid en de lange schaduw die het werpt over vrede.

Noot 1

Tak Bai (Thais ตากใบ taak bai, lage toon, midden toon) is een stadje in het uiterste zuidwesten van de provincie Narathiwat tegen de grens met Maleisië.

20 years after Tak Bai, impunity trumps justice – New Mandala

Een video over deze gebeurtenis en het gevolg:

Bing Video’s

Gift Articles – The New York Times

Over deze blogger

Tino Kuis

Geboren in 1944 in Delfzijl als zoon van een eenvoudige winkelier. Gestudeerd in Groningen en Curaçao. Drie jaar als arts gewerkt in Tanzania, daarna als huisarts in Vlaardingen. Een paar jaar vóór mijn pensioen getrouwd met een Thaise dame, we kregen een zoon die drie talen goed spreekt.
Bijna 20 jaar in Thailand gewoond, eerst in Chiang Kham (provincie Phayao) daarna in Chiang Mai waar ik graag allerhande Thai lastigviel met allerlei vragen. Volgde het Thaise buitenschoolse onderwijs waarna een diploma lagere school en drie jaar middelbare school. Deed veel vrijwilligerswerk. Geïnteresseerd in de Thaise taal, geschiedenis en cultuur. Woon nu alweer 5 jaar in Nederland samen met mijn zoon en vaak met zijn Thaise vriendin.

Lees hier de laatste artikelen

Oudere postings van deze blogger

• Geschiedenis19 december 2024Op zijn verjaardag in 1995 gaf koning Bhumibol aan dat alle mannen een gratis sterilisatie konden ondergaan
• Geschiedenis14 december 2024Hoe een Nederlandse krant schreef over de studentenopstand van 14 oktober 1973
• Geschiedenis12 december 2024Hoe schreef de Nederlandse pers in 1960 over de geschiedenis en de huidige situatie in Thailand
• Cultuur17 november 2024Schemering op de waterweg