Een nieuw Isaanleven (5)

Isaaners kunnen goed eten, iedere maaltijd is een feest. Dat terwijl de ingrediënten eigenlijk maar sobertjes en eentonig zijn, wel continu pikant.

Het dorp hier is weinig welvarend en de lokale mensen zijn vindingrijk geworden. Het karige budget dat ze beschikbaar hebben dwingt hen trouwens daartoe. De Inquisiteur heeft zo het vermoeden dat het verleden er veel mee te maken heeft, hij probeert zich dikwijls voor te stellen hoe het hier aan toe ging vijftig jaar geleden. Onmogelijk, het ontbreekt hem aan historiek en culturele beleving.

Begin jaren negentig, dus niet eens zo heel lang geleden, heerste er hier hongersnood. Twee, drie jaren van slechte rijstoogsten door te weinig regen, schimmels en andere natuurlijke oorzaken. Hierdoor ging men meer kikkers, vissen en andere eetbare zaken verzamelen doch na het tweede jaar waren er daar ook al veel minder van, zodanig zelfs dat men overging naar minder gebruikte voedingsmiddelen maar vooral de ouderen wisten dat allemaal nog uit een ver verleden.

Het lief heeft die periode meegemaakt als jonge tiener. Ze herinnert zich nog de solidariteit die er heerste om elkaar voort te helpen, maar toch ontbrak er in hun gezin en in vele andere arme families aan goede voeding. De Inquisiteur denkt zelfs dat hij dat kan zien op de zeldzame foto’s uit die tijd. Liefje-lief, als oudste dochter, met haar broertje Piak. Het lief is een lang maar mager meisje, vel over been eigenlijk. Ze weet ook nog dat ze vaak likkebaardend stond toe te kijken wanneer een andere familie dan toch eens varkensvlees kon eten terwijl zij zich moesten voeden met insecten. Vader was in die periode uit werken elders ten lande dus wanneer ze vis wou moest ze die zelf gaan vangen.

Er werden nog volop honden gekweekt, jawel, als voedsel, dat ging makkelijk want ze moesten er weinig moeite voor doen. Ze had destijds op die jonge leeftijd al taken, en ze weet nog heel goed dat ze vaak op de buffels moest passen, ze kreeg dan haar jongste broer ook mee waar ze zorg moest voor dragen. Om de tijd te doden ving ze veel insecten zodat er tegen ’s avonds toch iets op tafel kwam. Of slangen wanneer die verschenen, en met een katapult schoot ze naar vogels en klein ongedierte. Kruiden en ander eetbaar groen verzamelen, zodoende kreeg ze daar veel kennis over die ze nog steeds niet vergeten is.

Het klinkt allemaal nogal romantisch maar dat is het niet aan haar verhalen te horen. De angst om iets voor te krijgen, een ongeval met een hakbijl of een beet van een slang. Gewoon omdat er totaal geen geld was voor medische verzorging van wat dan ook. Ziek worden was een ramp want kon ze geen voedsel verzamelen of andere hulp bieden aan haar moeder die de rijstvelden bewerkte tijdens het seizoen en uit werken ging als dagloonster tijdens de tussenperiodes.
Die ganse periode heeft nog steeds een grote invloed op haar en de andere dorpelingen. Niemand zal hier met eten morsen, niemand zal snel iets weggooien omdat er een geurtje aan hangt. En zoals eerder gezegd, iedere maaltijd is een feest voor hen.

Heden ten dage is wildvang nog steeds de hoofdbrok van het menu. Beetje afhankelijk van het seizoen. In het voorjaar staan de leguanen op het menu, dan zijn die massaal aanwezig en op trek. Kleine visjes waar ze die ‘wel’ riekende sausjes mee maken of een soepje van koken.Kikkers ook, maar die komen vooral vanaf de start van het regenseizoen op tafel. Vanaf juli komt de grotere vis erbij, die zijn uitgegroeid naar volwassen exemplaren.
Dit alles aangevuld met seizoensgebonden groenten en fruit. Bananen zijn er een heel jaar door, de mango’s rond midden mei. Bamboescheuten verschijnen bij de eerste regens en vanaf einde juli is er een enorm aanbod van vele soorten champignons. Maar ook vele andere kruiden, groenten en fruit, allemaal in het wild te verzamelen, de mensen trekken met rieten mandjes de bossen in en komen na enkele uren fier hun buit laten zien.
Ook hier weer veel solidariteit: men verkoopt wat men zelf niet verorbert aan zeer lage prijzen, vaak niet eens de helft van wat men op de markt vraagt. Of men ruilt.

De groententuintjes zijn de laatste aanvulling. Simpele zaken, seizoensgebonden ook weer. En heel, heel af en toe wordt er nog een koe of varken geslacht. Dat is dan een gebeurtenis waar velen bij aanwezig zijn. En altijd worden er gelijke pakjes gemaakt tegen lage prijs, niemand kan aanspraak maken op meer, niemand kan het hele beest opkopen. Zeer weinig dorpelingen trekken naar het nabije stadje om wat extra’s in te kopen bij Lotus of andere. Een Seven-Eleven bezoek is een uitstap, het lijkt wel of ze in een shoppingcenter zitten. Het enige waar ze zich aan wagen is wat te kopen bij de auto’s die soms het dorp overdag aandoen: met varkensvlees, met groenten, met vis, heel af en toe inktvis en schelpdieren. En kopen ze voor maximaal vijftig baht, de verkopers probeerden dat te vermijden door ze te dwingen om minstens per kilo te kopen – geen nood, gaan ze delen met z’n drie- of vieren.

Piak trekt doodgraag de bossen en velden in om voedzame dingen te verzamelen terwijl Taai niets liever doet dan op de markt in het stadje kant en klaar eten te kopen maar dat is nauwelijks aan hem besteed. Integendeel, hij vindt het zonde van het geld. Doch Piak maakt zich stilaan wat zorgen, er is veel minder buit te verzamelen.
De problemen begonnen al in het voorjaar met de leguanen. Ook De Inquisiteur kreeg dat in de gaten: er waren er veel minder. De jaren ervoor gingen massa’s mensen op stap met katapult en een stok waar een lange lus aan zit. Dagen achter elkaar reden ze heen en weer, en allen hadden ze een zak vol met die beestjes bij zich. Dit jaar stopten de mensen, ook Piak, na enkele dagen met jagen. Nauwelijks leguanen te zien.

Vervolgens begonnen de regens maar het avondconcert van de kikkers was veel stiller, het viel op. Geen mensen meer die trots met een zak vol kikkers voorbij kwamen, Piak bracht geen maaltje van die beesten meer naar het lief. Zelfs nu, begin augustus, de hoogdagen van volwassen kikkers, zie of hoor je ze weinig.
Het zelfde verhaal met de zoetwaterkrabben: voorheen massaal aanwezig vanaf de eerste regens, je kon dagelijks talloze exemplaren oppakken die de straat overstaken. Nu zie je er veel minder.

Helemaal problematisch wordt het wanneer het gerucht de ronde gaat: massale vissterfte aan de oostkant van het dorp. Piak gaat kijken en ja, veel dode vissen in de grachten.
Ook buurman Poa Sid krijgt er mee te maken: hij hangt ieder jaar tijdens de regens een groot blauw visnet aan het uiteinde van een afwateringsbuis, dat net laat hij het hele regenseizoen zitten. Dagelijks haalt hij daar ’s ochtends de vangst uit, meestal genoeg om na een maaltje nog enkele porties te verkopen want hij heeft een soort ouderwetse Isaan-shop waar men tegen kostprijs wat kan eten. Op een ochtend hoort De Inquisiteur die op het terras van de shop zit hem mompelen. Allemaal dode vis in zijn vangnet.

Piak laat het niet aan zijn hart komen en gaat zelf uit vissen, hij weet een weinig gebruikte poel aan de rand van de velden tegen het woud aan. En komt ontsteld terug: dode vissen, veel. De Inquisiteur begon al na te denken, hij weet ervan dat dit jaar bijna iedereen nieuwe chemische mest gebruikt heeft. Die was erg goedkoop, dus. En gaat naar de familiepoel kijken achter de woning. De volwassen <pla nin’s> die uit zijn gemetste vijver gehaald zijn zitten daar nu mee in. Niks aan de hand maar dat komt omdat er geen water van de velden in kan spoelen bij zware regenval: de dijken rondom de grote poel zijn opgehoogd tot een meter. De Inquisiteur begint toch wel heel hard na te denken over die gebruikte mest. Doch in Isaan pak je een probleem of idee niet meteen aan: je doet dat via omwegen.

Als eerste kijkt De Inquisiteur zelf na tot waar de vissterfte reikt. En dat is een heel eind, kilometers in de omtrek van het dorp, ook in de nabij gelegen andere gehuchten. Vervolgens probeert hij via-via te weten te komen waar die mest overal verkocht en toegepast is. Jawel, hier in de omgeving. Verder weg weet men het niet, het is niet makkelijk om dat uit te zoeken bij de dorpelingen die De Inquisiteur terug aankijken als bij zijn aankomst hier: wat een vreemde vogel.
Toch kan hij concluderen dat er extra veel van die mest is gebruikt. Want vele percelen land zouden eigenlijk moeten gaan ‘rusten’, een jaar of twee herstellen van het lange en intensieve gebruik. Doch dan missen ze de inkomsten ervan. Deze mest zou dit meteen ook oplossen was hun verteld.

Maar wat moet je nu als farang met die zaak? De Inquisiteur heeft geen zin om een steen in de kikkerpoel te gooien. Omwegen dan maar weer. En met liefje-lief praten, die staat daar meer voor open, ze neemt nooit iets klakkeloos over en trekt graag zelf haar conclusies. En zie, het begint te werken, een beetje toch. Want natuurlijk zit er nog veel levende vis. Piak meldt dat hij gaat vissen, of wij ook wat willen?
“Neen”. Is het resolute antwoord van het lief, tenzij je in onze eigen poel gaat vangen. Dat doet Piak niet graag, dat is vlak bij huis, kan hij niet rondtrekken. En kan hij dat gratis biertje ook vergeten, De Inquisiteur is niet van plan om voor zijn eigen vis wat dan ook te geven, indien gewenst gaat hij die daar zelf pakken.
Maar het is de bedoeling van het lief dat ze nu kan uitleggen wat ze ook vermoedt: die gebruikte kunstmest zou wel eens de oorzaak kunnen zijn van de grote vissterfte, van het verminderen van de kikkerpopulatie, het verdwijnen van de leguanen. Bovendien denkt het lief al aan een andere voedselbron: de ratten in het veld. Die worden gevangen na de rijstoogst in het najaar wanneer ze volwassen zijn. Ze leven van insecten en zaden in het veld en kunnen dus ook aangetast zijn door de chemie. Niet gezond om dat alles nog zomaar te eten meldt ze haar broer. Die daar duidelijk niet van wakker ligt.

Terwijl ze dat vertelt is ook Samak, de handlanger van het dorpsopperhoofd in de shop, die luistert mee natuurlijk. Ook Manaat, de veterinair, is toevallig aanwezig. En zie, twee dagen later schallen de luidsprekers door het dorp. Vergadering voor alle rijstboeren begin volgende week vertaalt het lief. En ze wil zelf ook gaan, kan je de shop dan even waarnemen tee rak? Uiteraard, want hopelijk gaat het over die kunstmest – hoogstwaarschijnlijk wel want het zijn specifiek de rijstboeren zelf die opgeroepen worden.

Want De Inquisiteur denkt meteen aan Tan Waa de pasgeborene. Aan al die kinderen hier eigenlijk.
Voorlopig afhankelijk van de huidige volwassen generatie. Wat moet daar van komen, welke toekomst staat die te wachten? Zal die ook nog steeds zijn kostje vergaren in het wild? In de modder ploeteren zonder geld te verdienen? Moeten de meisjes nog steeds naar Pattaya en andere oorden om met hun lichaam geld te verdienen? Afhankelijk zijn van de elites en hun beslissingen? Afhankelijk blijven van de graaizucht? Van corruptie die de ontwikkeling van deze streek tegenhoudt? Man toch, wat een pasgeborene allemaal oproept in de geest van een farang op rust.

O ja, De Inquisiteur was net zover dat hij Tan Waa correct kon uitspreken en hoepla! Andere naam gekregen, ze vonden de oude niet zo heel mooi.
Phang Phon is de nieuwe naam die opgegeven wordt bij het gemeentehuis. En het probleem herhaalt zich: De Inquisiteur spreekt het weer niet correct uit, ook niet na drie dagen hopeloos proberen. Hij wordt onder andere beïnvloed door het feit dat vijfendertig kilometer verder een stadje ligt: Pan Khon. Legt De Inquisiteur steeds weer de tonen fout.
Het lief herhaalt, herhaalt, en De Inquisiteur meent er een stijgende toon in Phang uit te halen en een aanhoudend lage toon in Phon.
De betekenis is lastig uit te leggen voor het lief: zou iets te maken hebben met ‘niet lui zijn’ en ‘weinig spreken’.
Tino Kuis, hulp!