De lange strijd van de Isaan
(1000 Words / Shutterstock.com)
Tijdens de roodhemden betogingen in april-mei 2010 in Bangkok werden er veel spandoeken en borden meegedragen waarop de ironisch-grappige tekst stond ‘กู เป็น ไพร่’ koe pen phrâi’ ofwel ‘Ik ben een phrâi’. Een phrâi was in de oude tijd een onderdaan, een horige, een laag-geklasseerde burger. Deze leus is vergelijkbaar met de uitroep ‘Wij zijn Geuzen’.
In de afgelopen 100 jaar is de Isaan veranderd van een achtergebleven en geïsoleerd gebied in een bruisende en bloeiende gemeenschap die in alle opzichten volop deel wil nemen aan de economische, sociale en politieke opbouw van Thailand (noot 1). Het lijkt erop dat de recente politieke ontwikkelingen dat proces opnieuw, zoals zo vaak in het verleden, gaat frustreren.
De lezers van deze blog zijn er zich wel van bewust hoe er vaak tegen de bewoners van de Isaan wordt aangekeken. We hoeven niet verder te kijken dan de soaps waarin zij altijd de rol spelen van kruipende dienstmeisjes, koks, tuinlieden en chauffeurs met een infantiel gedrag en een raar accent.
De tijd vóór koning Chulalongkorn de Grote
(geboren 1853, regeerde 1868-1910)
De directe macht van de absolute Thaise vorsten tot aan Chulalongkorn strekte zich niet verder uit dan tot een paar dagmarsen rond de hoofdstad. Daaromheen lag een kring van steden als Suphanburi en Phitsanulok die geregeerd werden door familieleden van de koning, andere hovelingen of plaatselijke edelen. Het Zuiden was lange tijd in handen van de van oorsprong Perzische familie Bunnag. Ze waren allen schatplichtig aan de Siamese koning maar verder vrijwel onafhankelijk.
De verder weg gelegen gebieden als Laos, Cambodja, een deel van Birma en Zuid-China werden eveneens bestuurd door vrij onafhankelijke plaatselijke edelen en heersers en alleen bezocht in het verloop van veroverings-, straf- en rooftochten als de plaatselijke heersers te onafhankelijk werden.
De zegevierende Siamezen keerden dan naar Bangkok terug met duizenden krijgsgevangenen. Thailand was rijk aan hulpbronnen maar arm aan mensen. In tegenstelling van wat je op huidige kaarten ziet had Siam geen duidelijk afgebakende grenzen, ze waren uiterst vloeiend.
Het noorden van wat nu Thailand is bestond uit het onafhankelijke koninkrijk Lanna of Chiang Mai, ook al kleuren de Thaise geschiedenisboekjes dit gebied in Siamees rood. Isaan was een vrij woest en leeg gebied met hier en daar dorpjes en wat stadjes als Udon, Nong Khaai en Ubon, bestuurd door plaatselijke edelen. Het diende als weg van Bangkok naar Laos of Cambodja.
Al deze gebieden lagen buiten de directe invloedsfeer van de absolute monarch en hadden weinig te maken met de hoofdstad Bangkok; het liefst bleven ze er zo ver mogelijk vandaan. Dat veranderde met de komst van koning Chulalongkorn, de Grote Hervormer.
Koning Chulalongkorn (DMstudio House / Shutterstock.com)
De hervormingen van koning Chulalongkorn
Chulalongkorn was een fascinerende man, intelligent en een harde werker. Zijn tijdgenoten wezen altijd het licht aan dat tot laat in de studeerkamer van zijn paleis brandde. Hij besteeg op 15-jarige leeftijd de troon maar het duurde niet zo lang voor hij zich realiseerde dat hij weinig macht had zowel in zijn eigen paleis door de vele hovelingen als in de verder afgelegen gebieden als boven beschreven.
Hij maakt uitvoerige reizen, naar Brits-Indië, Nederlands Oost-Indië en Europa waar hij zich er van bewust werd dat er veel in Thailand moest verbeteren wilde de Thaise staat een echte staat worden genoemd en blijven bestaan. Dat was des te dringender omdat in deze tijd de koloniale machten Engeland en Frankrijk aan de grenzen van zijn rijk knabbelden.
De hervormingen die hij doorvoerde waren vele. Ik noem in dit verband de belangrijkste. Allereerst verplaatste hij de voordien vanuit het paleis uitgevoerde gezag naar een bureaucratie en een ambtenarenapparaat naar Europees model (In Thailand heten ambtenaren nog steeds khâarâatchakaan ofwel ‘dienaren van de koning’).
Hij stuurde zijn vele broers en zonen naar het buitenland om te studeren, zij bevolkten daarna de hoge posities in de diverse ministeries. Hij zette zich in voor een uitbreiding van het onderwijs in het hele land, voordien alleen voorbehouden aan jongens op tempelscholen. Dat leidde tot de Lager Onderwijs Wet van 1923 waarin onderwijs verplicht werd voor jongens én meisjes (noot 2).
Geleidelijk aan werden meer Bangkokse ambtenaren uitgestuurd naar de buitengewesten waar ze, soms geleidelijk en vreedzaam, soms meer met dwang, de taken overnamen van de plaatselijke heersers, een proces ook wel ‘interne kolonisatie’ genoemd. Daarover straks meer.
Zijn hervormingen werden ondersteund en gevoed door een groeiende economie en vooral door verregaande verbeteringen in de communicatie tussen Bangkok en de buitengewesten. Telegraaflijnen bereikten Nong Khaai en Chiang Mai rond 1890, de eerste trein reed Khorat binnen in 1900, en in 1925 werden Khon Kaen, Ubon en Chiang Mai bereikt; een reis die vroeger weken duurde, vond nu plaats in één dag. Rond die tijd waagde ook de eerste auto de Isaan te berijden.
De veranderingen in de Isaan tot de Tweede Wereldoorlog
Zoals boven al opgemerkt werd de Isaan tot ongeveer 1890 geregeerd door plaatselijke edelen en andere heersers; zij werden hǒe meuang genoemd, stads-of dorpshoofden. Van een centraal gezag was geen sprake. De heersers, wat taal, gewoonten en gebruiken betreft dicht bij hun onderdanen, waren schatplichtig aan de Thaise koning, en legden jaarlijks een loyaliteitsverklaring af. Daar bleef het bij, de gewone bevolking was zich van hun ‘Thaise’ status nauwelijks bewust, zij waren ‘Lao’, Laotianen.
Dat veranderde vanaf 1890. Bangkok stuurde zijn ambtenaren, met in hun kielzog de politie en militairen, naar het Noordoosten.
De oude heersersklasse werd eenvoudig opzij gezet. De nieuwe ambtenaren hadden geen enkele binding met de bevolking, de meesten waren er trots op nooit het Laotiaanse dialect te leren.
Dat leidde tot plaatselijke conflicten uitmondend in de opstand van de Phôe Me Boen (‘mensen met verdienste’) opstand in 1900/02, een ‘einde der tijden’ beweging gericht tegen de invloed van ‘Bangkok’ die echter snel werd neergeslagen.
In het Noorden vond de soortgelijke ‘Phraya Phap’ opstand plaats (1889-90), gericht tegen nieuwe belastingen en de kap en export van teakhout, dit laatste door de Britten in samenwerking met ‘Bangkok’. De Britse consul in Chiang Mai schreef in een rapport (1889): ‘Twaalfduizend man en een aantal monniken marcheerden naar de stad om de Siamezen (mensen uit Bangkok en Chinese belastinginners) aan te vallen en uit te roeien…..’
De hierboven al aangeduide onderwijshervormingen zetten zich ook in de Isaan voort. Het duurde niet lang voordat vrijwel elk dorp een staatsschool had, soms gerund door monniken maar later steeds meer door onderwijzers. Hier leerden de Isaan bewoners dat ze onderdanen waren van de Thaise Staat, ze leerden er Standaard Thais en kregen een bredere kijk op de wereld om hen heen.
Eenzelfde proces, met wat andere accenten maar met dezelfde wrijvingen tussen plaatselijke leiders en ambtenaren uit Bangkok, deed zich ook voor in het Noorden.
De democratische veranderingen na de revolutie van 1932
De revolutie op 23 juni 1932, geleid door de burger Pridi Phanomyong (foto) en de militair Plaek Phibunsongkhraam, zette de absolute monarchie om in een constitutionele monarchie. In 1933 vonden de eerste verkiezingen plaats voor een half-gekozen en half-benoemd parlement. Voor het eerst konden mensen uit de Isaan hun stem laten horen in het regeringscentrum Bangkok, en zij maakten daar goed gebruik van.
Een klein aantal parlementsleden kwam uit de oude Isaanse adel (als Thongdi na Kalasin, (noot 3) maar de meesten hadden een bescheiden achtergrond, sterke banden met de bevolking en waren aanhangers van Pridi, zoals Tiang Sirikhan (Sakon Nakhorn) en Thawin Udon (Roi Et). Zij verdedigden met verve de belangen van de Isaan.
In 1947 werd Pridi na een militaire coup het land uitgejaagd en er volgde bijna meteen een onderdrukking van de Isaan parlementariërs. Vijf van hen werden gevangen gezet (waaronder de bovengenoemde Thawin en Tiang, verder Chamlong Daorueang (Maha Sarakham), Thong-In Phuripjat en zijn broer Thim(Udin)) op beschuldiging van communisme, separatisme en republicanisme.
In 1949 werden vier van hen tijdens een gevangenentransport ‘op de vlucht’ doodgeschoten door de politie (het zogenaamde Kilo 11 incident). Twee parlementsleden vluchtten naar het buitenland. Zij keerden niet terug en zijn zeer waarschijnlijk ook door de politie vermoord. Deze gebeurtenissen hebben veel invloed gehad op de overtuiging van veel Isaan bewoners dat hun wensen en verlangens door de centrale overheid worden genegeerd.
In de jaren vijftig zien we dat de winnende partijen in de Isaan met kracht opkomen voor Isaanse belangen, een zekere linkse signatuur bezitten en zich onderscheiden van de partijen in de rest van Thailand. Dat zou niet meer veranderen.
De economische ontwikkelingen na de oorlog
Na de Tweede Wereldoorlog groeit de economie in Thailand op een gezonde manier, aanvankelijk met 4 à 5 procent, dan oplopend in de jaren tachtig en negentig tot 7 à 8 procent en soms tot boven de 10 procent uitmondend in de Tom Yam Kung economische crisis in 1997 toen het nationaal inkomen in één jaar met 10 procent daalde.
De Isaan had in 1953 een grote achterstand wat inkomen betrof, deze was in de Isaan per jaar per hoofd 954 baht en in de Centrale Vlakte (zeg Bangkok en omgeving) 2.888 baht, een factor 3 verschil. Tot 2000 groeide dat verschil uit tot een factor 8, het inkomen in de Isaan was 26.000 baht en in Bangkok 208.000 baht.
Dit enorme verschil is in de afgelopen 15 jaren verkleind omdat de Isaan sneller groeide dan de rest van Thailand (hoe zou dat gekomen zijn?) maar het is nu nog steeds een factor 4 (2012). De Isaan is nu vier keer zo arm als Bangkok en omgeving (noot 4) en dergelijke verschillen kunnen niet duurzaam zijn. Ook andere cijfers wijzen op de grote achterstand in de Isaan. Het aantal artsen per inwoner is vier keer zo klein als in Bangkok en het gemiddelde onderwijsniveau ligt ook een stuk lager.
Trek naar Bangkok
De armoede in de Isaan leidde er toe dat vanaf de jaren vijftig de Isaan inwoners in toenemende mate naar Bangkok (en de industriegebieden er omheen) trokken (noot 5). Cijfers laten zien dat in veel gebieden 50 tot 60 procent van de mannelijke bevolking, veelal tussen de 20 en 40 jaar oud, enige tijd in Bangkok werkte, bijna steeds in laagbetaalde en ongeschoolde banen.
Honderdduizenden gingen werken in het buitenland, eerst in het Midden-Oosten later vooral in Zuid-Korea en Taiwan. Na de jaren zeventig zouden veel vrouwen dat voorbeeld volgen, de oorsprong van de lôek thôeng liedjes waarin de problemen van de migratie en het heimwee naar het dorp worden bezongen.
Velen bleven in Bangkok hangen en stichtten daar gezinnen. Misschien dat de helft van Groot-Bangkok bestaat uit mensen uit de Isaan. Zij blijven vast houden aan hun identiteit als Isaan dorpelingen, en zijn er trots op.
Zij die terugkeerden naar de Isaan namen twee zaken mee naar huis. Geld, waarmee ze kleine bedrijfjes, als winkels, garages en rijstmolens begonnen, een nieuw huis bouwden en daarnaast in hun hart een blijvend besef van de grote verschillen in rijkdom en de herinnering aan de vernederingen die ze in Bangkok en op andere werkplekken moesten ondergaan.
Invloed op het beleid van de regering
De Isaan bewoners zijn in de afgelopen eeuw veranderd van een naar binnen gekeerde traditionele gemeenschap naar ‘kosmopolitische dorpelingen’ met een gezonde en brede kijk op hun eigen omstandigheden en de wereld om hen heen. Zij werkten enthousiast mee aan een democratisch stelsel waarvan ze hebben verwacht dat het hun zeggenschap zou vergroten en hun omstandigheden zou verbeteren.
Ze hebben het gevoel dat ze nog steeds, als in het verleden, naar de marges van de Thaise samenleving worden gedrongen. Ze willen dat hun stem wordt gehoord, een stem die in het verleden en in het heden te vaak is gesmoord.
Noten
1. Pas na de Tweede Wereldoorlog ging Siam definitief ‘Thailand’ heten om de ‘eenheid’ van het land te benadrukken. Sommigen willen weer terug naar de naam ‘Siam’. Voor het gemak schrijf ik overal Thailand en Thais.
2. Algemeen wordt het Thaise onderwijs aan het eind van de jaren dertig van de vorige eeuw gezien als het beste in Azië, misschien niet in de diepte maar wel in de breedte.
3. Een achternaam voorafgegaan door ‘na’ (letterlijk ‘uit, van’) wijst op een adellijke afkomst.
4. Nederland kent natuurlijk ook verschillen in economische en sociale status tussen zeg de Randstad en de periferie maar die zijn zelden meer dan 10 procent.
5. In 1950 werd de immigratie van Chinezen, die tot dat moment voor ongeschoolde arbeidskrachten zorgde, gestopt
Literatuur
Charles Keyes, Finding Their Voice, Northeastern Villagers and the Thai State, Silworm Books, 2014.
Chaiyan Rajchagool, The Rise and Fall of the Thai Absolute Monarchy, Bangkok, 1994.
Over deze blogger
-
Geboren in 1944 in Delfzijl als zoon van een eenvoudige winkelier. Gestudeerd in Groningen en Curaçao. Drie jaar als arts gewerkt in Tanzania, daarna als huisarts in Vlaardingen. Een paar jaar vóór mijn pensioen getrouwd met een Thaise dame, we kregen een zoon die drie talen goed spreekt.
Bijna 20 jaar in Thailand gewoond, eerst in Chiang Kham (provincie Phayao) daarna in Chiang Mai waar ik graag allerhande Thai lastigviel met allerlei vragen. Volgde het Thaise buitenschoolse onderwijs waarna een diploma lagere school en drie jaar middelbare school. Deed veel vrijwilligerswerk. Geïnteresseerd in de Thaise taal, geschiedenis en cultuur. Woon nu alweer 5 jaar in Nederland samen met mijn zoon en vaak met zijn Thaise vriendin.
Lees hier de laatste artikelen
Opinie30 december 2024Twintig verspilde jaren in de Thaise politiek
Achtergrond25 december 2024Wat zegt ons DNA? Een paar gevalletjes uit Nederland en Thailand
Pattaya23 december 2024De donkere kant van Pattaya
Geschiedenis19 december 2024Op zijn verjaardag in 1995 gaf koning Bhumibol aan dat alle mannen een gratis sterilisatie konden ondergaan
De vraag komt bij mij op of er thans wel voldoende geleerd is uit het verleden. Zeker van belang op het regeringsgebied. Dit soort verhalen zullen moeten dienen als leermomenten en de eenheid in dit land daar zal nog veel meer aan gesleuteld moeten worden, ten einde meer gelijkheid te krijgen.
Klasse justitie is nog volop aanwezig en wordt nog steeds door bepaalde groeperingen gekoesterd.
Tino,ik heb je artikel met genoegen gelezen.
Ik mis alleen een belangrijke periode uit de geschiedenis van Isaan. Of komt deze ter sprake in jouw verhaal over de studentenopstand?
De geschiedenis van Isaan en ook die van Thailand is nauw verweven met de vijf grote vliegvelden die de VS daar hadden aangelegd om Vietnam te kunnen bombarderen. Op het hoogtepunt leefden er 50 duizend veelal jonge Amerikanen in deze regio, die hierdoor de plaatselijke bevolking in aanraking mochten brengen met de Westerse cultuur. Het gevolg o.a. hiervan was de opkomst van het Thaise toerisme en het verschijnen van de Isaanse / Thaise vrouwen op de westelijke huwelijksmarkt.
De samenwerking tussen Thailand en de VS toentertijd heeft er voor gezorgd dat Thailand een relatief rijk land met een goede infrastructuur in de regio werd en dat diezelfde Siamese elite uit 1934 en zelfs uit 1900 en daarvoor, nog steeds aan de macht is. Wat is jouw kijk hierop?
Je hebt helemaal gelijk, Eugenio, dat de VS in de periode van zeg 1950, toenemend vanaf 1957 tot 1975 toen de Amerikaanse troepen Thailand verlieten, een grote invloed hadden op Thailand en met name de Isaan. Ik heb dat aspect verwaarloost. Het was vooral de dictator Sarit Thanarat (1957-1963, zijn moeder kwam uit de Isaan) die die invloed bevorderde. Enige miljarden dollars aan hulp uit de VS werden vooral in de Isaan besteedt aan betere infrastructuur en bevordering van de industrie. Die vijf basis en de 50.000 Amerikaanse troepen bevorderden ook de economie: constructie voor de mannen en prostitutie voor de vrouwen. Het is waar dat die Amerikaanse invloed de elite op de been heeft gehouden.
Dit alles in het kader van de strijd tegen het communisme, die als de belangrijkste vijand voor de nationale veiligheid van Thailand werd gezien. De VS namen ook het voortouw in de niet aflatende anti-communistische propaganda, die niet altijd prettige gevolgen had. Ik ga daar meer over schrijven in een stukje over Sarit en daarna over de ‘Red Drum’ moorden in Phatthalung, toen 3.000 zogenaamde communisten levend werden verbrand.
Een hele goede samenvatting over de Isarn, dat ik met genoegen heb gelezen.
een prachtig stuk ~ complimenten
Men zou de “rode beweging” als een voortzetting kunnen zien van de strijd, al is het dan natuurlijk merkwaardig dat de Thaksin beweging zijn wortels heeft in de Chiang Mai regio. Maar goed, de belangen lopen waarschijnlijk paralel. Deze laatste beweging ondergaat nu dus hetzelfde lot als de bewegingen hierboven ter sprake gekomen. Kopje kleiner gemaakt. Bangkok is de baas.
Bedankt Tino, Een zeer interessante bijdrage aan mijn kennis van de Isaan.
Het is prettig om meer te weten over de bevolking en haar evolutie van de streek waarin ik nu leef.
Ik kijk uit naar het vervolg.
Inderdaad fijn om wat geschiedenisles te krijgen over de loc’atie waar ik over een tijdje ga wonen. Tnx
Hel mooi Tino Kruis,interessant om te lezen en wat wijzer te worden over de geschiedenis van de streek waar wij met plezier wonen,geweldig hartelijk dank.
Eigenlijk meteen na de revolutie van 1932 waren vanaf dag 1 van de volksvertegenwoordiging de Isaanse parlementariërs een van de meest actieve leden die inzette op wetgeving die het gewone volk ten gunste kwam. Daar was flink verzet tegen door Bangkok en de elite. Stel je voor dat Isaaners hun stem doen gelden, die weten niet wat goed voor henzelf is…
Er is door Corona een grote stroom terug gekomen naar de Isaan van zonen en dochters uit de streek die in Pattaya in de toeristenindustrie werken, maar daar geen middelen van bestaan hadden.
Zij die nog wat spaargeld hadden zijn in de Isaan een business begonnen. Met hulp van familie en vrienden timmerden ze in rap tempo een koffietentje, steakhouse of pizzeria in elkaar. Koffie, steaks en pizza’s zijn booming in de Isaan. Dit geldt ook voor buitenlandse biertjes. Limburgse Witte is in België alleen maar een streekbiertje, maar in de Isaan overal een topper.
De bruiden uit de Isaan die met een westerling zijn getrouwd maken jaarlijks 225 miljoen euro over naar de familie in het noordoosten.
In grotere plaatsen van de Isaan is een Tawang Daeng. Een gigantische rocktempel. Onder de deunen en met de denderende show van onvervalste Isaan country rock gaat men hier massaal uit hun dak. Speciaal voor de mensen uit de Isaan is er ook een Tawang Daeng in Bangkok, maar ook steeds meer andere inwoners van de Thaise hoofdstad genieten van de sfeer in dit etablissement.
Slechts 10% van alle westerse bezoekers is in de Isaan geweest, terwijl er zoveel valt te zien en te beleven .
“De bruiden uit de Isaan die met een westerling zijn getrouwd maken jaarlijks 225 miljoen euro over naar de familie in het noordoosten.”
De meisjes en jongens uit Isaan als verdienmodel voor de regio. Wie is daar schuldig aan?
Citaat:
‘De bruiden uit de Isaan die met een westerling zijn getrouwd maken jaarlijks 225 miljoen euro over naar de familie in het noordoosten.’
Oké, dat is 11 euro per jaar per Isaner, oftewel 400 baahtjes, zeg 1000 bath per familie per jaar.
Ik snap deze reactie niet want het geld wordt helemaal niet onder iedereen verdeeld. Het is een verdienmodel voor een individu.
Mede door de sexindustrie ontstaan er relaties die ervoor zorgen dat zo’n bedrag het land in komt en als je daar geen moeite mee hebt mag dat maar dan laat je wel zien dat je het best vindt dat de meisjes en jongens hun lichaam moeten verkopen om dit voor elkaar te krijgen…en dat door iemand die zegt voor een eerlijke wereld te zijn……
Je zoekt wat teveel achter mijn reactie, Johnny . Ik wilde het totale bedrag wat relativeren, meer niet.
Tino Kruis, een prachtig geschreven stuk geschiedenis van en over de Isaan en alles zeer duidelijk weergegeven. Mijn hartelijke dank.
Ik zie met belangstelling je volgende bijdrage tegemoet.
SEKE, miin volgende bijdrage gaat kathoeys.
Beste Tino Kruis,
Uw bijdragen, waarvoor dank, lees ik altijd met veel interesse.
Bovendien wordt de tekst vergezeld van bijzonder fraaie foto’s.
Enkele daarvan hebben geen bronvermelding; ik neem aan, dat u deze foto’s dan zelf maakt?
In dat geval zou ik graag weten met wat voor een fototoestel u deze “schilderijtjes” schiet.
Vriendelijke groet.
Beste Ton, de redactie heeft een abonnement bij Shutterstock. Die kiest de foto’s. Zo heb gisteren een stukje ingestuurd over gevangenissen. De redactie kiest dan wat plaatjes bij het onderwerp. In die fotovijver zitten inderdaad pareltjes van foto’s en voor de blogschrijver ook een verrassing wat de redactie aan mooie foto’s er bij plaatst. Eigen foto’s van de blogschrijver zelf kan ook maar Tino is in geen jaren in de Isaan geweest en heeft ook geen geavanceerde fotoapparatuur zo weet ik. Dat zijn ook Shutterstock plaatjes die reeds eerder gebruikt bij andere stukjes zijn door de redactie.
Het blijft verbazing wekken hoe weinig de bevolking weet van de eigen geschiedenis en ondanks dat gesteld wordt in dit zeer lezenswaardig artikel dat het kennis niveau in Thailand goed is ervaar ik dagelijks dat het in brede zin ruim onvoldoende is.
Eigen geschiedenis zowel als algemene ontwikkeling staat immer nog op een laag peil.
Wanneer met enige regelmaat geschreven wordt over de Isaan als een”arme streek” is dat zeker het geval daar waar het het kennisniveau in brede zin betreft. Jammer maar in de bijna 12 jaar dat ik in de Isaan leef heb ik dat beslist niet zien verbeteren
Beste Fred,
Ik ben het niet met je eens. De kennis van de meeste Isaners over de geschiedenis van hun provincie en regio is redelijk goed. Het meeste van wat ik hierboven schreef is bekend bij de Isaners, misschien niet in elk detail, die ik zelf ook vaak moet opzoeken, maar wel degelijk in grote lijnen. De kennis van Nederlanders over die periode in Nederland is echt ook niet zoveel beter. Laatst kwam ik nog iemand tegen die niet wist wie ‘Vadertje Drees’ was’