Boekbespreking: Bencharong Chinese porcelain for Siam

Twee jaar geleden verscheen bij River Books in Bangkok het chic ogende kijkboek Bencharong – Chinese Porcelain for Siam. Een luxueus uitgegeven boek over een bij uitstek luxueus en exclusief ambachtelijk product. De Amerikaanse, in Bangkok residerende auteur Dawn Fairley Rooney, was hiermee niet aan haar proefstuk toe. Zij publiceerde reeds negen boeken waarvan vier over Zuidoost-Aziatische keramiek.

Over het ontstaan van dit porselein is nauwelijks iets met zekerheid geweten. Het lijkt er op dat de vroegste sporen van wat later bekend zou staan als Bencharong-porselein zijn terug te vinden in China tijdens het kortstondige bewind van de vijfde Ming-keizer Xuande (1425-1435). Eén van de weinige historisch vaststaande gegevens is dat het in de provincie Zheijang aan de Oost-Chinese Zee ontstond en populair werd onder het bewind van keizer Chenghua (1464-1487). De legende gaat dat een Chinese prinses werd uitgehuwelijkt aan een Siamese koning en zo dit verfijnde porselein aan het Siamese hof in Ayutthaya introduceerde. Wellicht werd Bencharong voor het eerst in Ayutthaya gebruikt aan het hof van Prasat Thong (1629-1656). De bijna caleidoscopische waaier aan kleuren en folkloristisch-religieuze motieven maakten Bencharong erg geliefd en het duurde niet lang voor er grote orders werden geplaatst in China.

In oorsprong bleef het een product dat exclusief voor de Siamese vorsten werd geproduceerd, maar tegen het einde van de negentiende eeuw verscheen het ook in de woningen van hoge hofdignitarissen, leidende ambtenaren én de snel aan macht winnende Sino-Siamese handelaars. Er zijn in elk geval ook aanwijzingen dat Bencharong-porselein in de tweede helft van de negentiende eeuw – in gelimiteerde edities – werd geproduceerd voor gebruik aan de koninklijke hoven van Laos en Cambodja. Bencharong-porselein kende tal van toepassingen, van verfijnd dineren aan koninklijke tafels over decoratieve tempelvoorwerpen en gesofisticeerd theedrinken tot kwispedoors, spuugbakjes voor betelkauwers.

De naam Bencharong is afgeleid van het Sanskriet en een samenstelling van de woorden pancha (vijf) en ranga (kleuren). Maar het aantal kleuren op dit porselein hoefde niet per sé vijf te bedragen en kon oplopen tot acht. Als basis gebruikte men alleen het zuiverste Chinese porselein, Bone China, dat urenlang met een contante temperatuur tussen de 1150 en 1280 ° werd gebakken. De decoratieve motieven – vaak geometrisch of geïnspireerd door flora – werden dan in minerale kleuren met de hand aangebracht en per kleurgroep opnieuw gebakken aan temperaturen tussen de 750 en 850°, een proces dat tot 10 uur kon duren. Deze lagere temperaturen waren absoluut noodzakelijk om te vermijden dat het aangebrachte email verbrande… Een in Siam erg populaire variant was het Lai Nam Thong-porselein, letterlijk ‘in goud gewassen’, waarbij de kleurige motieven nog werden geaccentueerd door het aanbrengen van goud. De kennis die was vereist voor de erg arbeidsintensieve productie van dit verfijnde porselein bleef beperkt tot een paar kleine ambachtelijke gemeenschappen in de omgeving van Kanton en werd van generatie op generatie doorgegeven waardoor het exclusieve karakter bewaard bleef.

Het aanbrengen van de kleuren en het emailleren gebeurde meestal in de ovens van het Zuid-Chinese Kanton maar er zijn bewijzen dat dit later ook af en toe in Bangkok gebeurde. Zo staat het vast dat prins Bovornvichaichan in 1880 in het Bovorn Sathanmongkoipaleis een oven liet bouwen waarin Lai Nam Thong werd geproduceerd. Hij bestelde in China wit porselein dat in Bangkok werd versierd en ingekleurd met traditionele Thaise motieven. Hiervoor liet men Chinese ambachtslui overkomen naar de Thaise hoofdstad. Een paar jaar later liet Phraya Suthonphimol een oven bouwen voor het glazuren van Bencharong.

Het exact dateren van Bencharong porselein is een heikele opdracht. Van de vroegste periode die ruwweg samenvalt met de laatste anderhalve eeuw van het Ayutthaya-tijdperk is er nauwelijks relevant te dateren materiaal overgebleven. Er werd, bij mijn weten, ook nooit een wetenschappelijk onderbouwde catalogus opgesteld, wat het dateren er zeker niet gemakkelijker op heeft gemaakt. De meest interessante stukken zijn meestal te situeren tussen het laatste kwart van de achttiende en het begin van de twintigste eeuw. Uitzonderlijk kwalitatief en bijgevolg nu erg gezocht, is het porselein dat werd geproduceerd tijdens het bewind van Rama II (1809-1824).

Met de val van de keizerlijke dynastie in China en de snel aan populariteit winnende westerse eetserviezen kwam er kort na de Eerste Wereldoorlog een einde aan de ambachtelijke productie van dit porselein. De op Bencharong gelijkende producten die u vandaag in de grote shoppingmalls terug vindt zijn moderne replica’s, die alhoewel goed gemaakt, de vergelijking met het origineel niet kunnen doorstaan.

Alhoewel Bencharong te situeren is in de historisch bredere massaproductie van luxueus Chinees export-porselein en aardewerk voor vooral de Europese markt, is het zoals de auteir dit met verve illustreert, ontegensprekelijk Siamees of Thais in stijl en vormentaal. De talrijke, erg mooie foto’s in het boek waarvan vele nooit eerder werden gepubliceerd, illustreren niet alleen het uitzonderlijke vakmanschap en de pracht van dit product maar getuigen ook van dit perfecte huwelijk tussen het eeuwenoude technische kunnen van de Chinese porseleinmakers en Thaise esthetiek. Voor al wie iets meer wil weten over dit intrigerende stukje Chinees-Siamese porseleingeschiedenis vormt dit boek een mooie en vooral stevig onderbouwde inleiding.

Bencharong: Chinese porcelain for Siam is een uitgave van River Books in Bangkok en telt 219 pagina’s.

ISBN: 978-6167339689