De sociale kant van het boeddhisme
Vooral in het westen -maar ook veel in het oosten- beschouwt men het boeddhisme uitsluitend als een ladder naar persoonlijke verlichting waarbij de aandacht die de Boeddha had voor sociale, economische en politie aspecten van het leven worden verwaarloosd. Hier een heroverweging.
De Boeddha vergeleek de maatschappij eens met een visvijver. Als het water, de maatschappij, verontreinigd is kunnen de vissen, de mensen, niet gedijen. Een rechtvaardige maatschappij zal de mensen helpen op het pad naar verlichting.
In Thailand geldt de regel dat monniken zich niet met ‘wereldse zaken’ zoals politiek moeten bemoeien. Dat deden ze overigens regelmatig wel. Monniken waren zichtbaar aanwezig tijdens de rood-en geelhemden demonstraties.
Politiek en de Boeddha
De Boeddha was zeer geïnteresseerd in de politieke situatie van zijn tijd. De koning van het rijk Maghada, Bimbisara en de koning van het rijk Koshala, Pasenadi, waren tot op zekere hoogte volgelingen van de Boeddha en zij raadpleegden hem vaak. De inhoud van deze gesprekken zijn voor een deel later vastgelegd in geschriften.
Een volgeling van de Boeddha, koning Pasenadi van het rijk Koshala, was ongerust. Hij zag dat er steeds meer machtshonger en geweld was tussen de rijken in het Ganges gebied. Toen hij tijdens een tocht hoorde dat de Boeddha zich in die omgeving ophield, zocht hij hem op. Pasenadi prees de rust en vrede die uitging van de Boeddha en de Sangha en zij grapten samen ook over hun ouderdom, beiden waren tachtig jaar.
De Boeddha werd geboren in een staatje aan de voet van de Himalaya, Shakya geheten. In de literatuur wordt dat land een ‘republiek’ genoemd. Het bestuur bestond uit een vergadering van clan-ouderen. Die vergaderingen werden ‘sangha’ genoemd, de huidige term voor het boeddhistische monnikendom. Er waren meerdere ‘republieken’ rond de twee koninkrijken die ik hierboven noemde.
Tegen het einde van de Boeddha’s leven ontstonden er spanningen en geweld toen de twee koninkrijken de ‘republieken’ veroverden en ook elkaar bevochten. Dat gebeurde ook met het land waar de Boeddha was geboren, Shakya, dat uiteindelijk aan een koninkrijk werd toegevoegd. De Boeddha betreurde dat openlijk en sprak zijn afkeuring uit.
De Sangha, het boeddhistische monnikendom
Het woord ‘monnik’ komt voort uit de Griekse woord ‘monachos, mono’ dat ‘eenzaam, alleen’ betekent en is niet echt van toepassing op de betekenis van ‘boeddhistische monnik’. In het Pali/Thais is het ‘bikkhu’ en dat betekent ‘delen, geven en nemen’. De Boeddha vond dat de Sangha midden in de gemeenschap moest staan en daarmee moest samenwerken tot wederzijds voordeel. De Sangha moest een voorbeeld zijn van een goede, rechtvaardige gemeenschap, ze moest de leken gemeenschap onderwijzen en bijstaan bijvoorbeeld in medische en persoonlijke zorg. Dat gebeurde ook in het oude Siam. De leken ondersteunden op hun beurt de boeddhistische monniken. Daarnaast was de inwijding als monnik ook een stap in de richting van een meer persoonlijke verlichting. Het ging om beide aspecten.
Wat is er dan wel zo bijzonder aan het boeddhistische monnikendom? Wel, in de eerste plaats zijn alle monniken aan elkaar gelijk van welke afkomst ook. Oké, in de praktijk misschien niet helemaal: een al langer ingewijde monnik heeft een wat hogere status zoals een langer in dienst zijnde werknemer vaak ook meer status heeft.
Persoonlijk bezit hebben monniken niet, los van hun pij, een bedelnap, een paraplu, een scheermes en nog een paar dingen.
Beslissingen worden genomen in vergaderingen waar iedereen aan deelneemt, bijna altijd met een consensus als besluit. Noodzakelijke levensbehoeften als eten en huisvesting worden gelijkelijk verdeeld.
Vrijheid van denken en handelen
De Boeddha verklaarde dat vrijheid een fundamentele vereiste is voor de menselijke waardigheid – zowel vrijheid van denken als van handelen – en ook dit is een fundamenteel principe van de moderne democratie. In de Kalama Sutta roept de Boeddha op tot zelfstandig denken:
‘Ik zeg jullie dat jullie niet moeten afgaan op wat je vaak hoort, noch op traditie noch op geruchten noch op heilige geschriften. Hoed je voor vermoedens of axioma’s, mooi klinkende argumenten of een vooroordeel. Let niet alleen op deskundigheid of ga niet alleen af op de notie ‘de monnik is onze leraar’. Kalamas, wanneer jullie zelf weten dat zekere dingen slecht zijn, verwijtbaar, veroordeeld door de wijzen en leidend naar kwaad en kwaal, laat ze dan los.’
‘Kalamas, wanneer jullie zelf weten dat deze zaken geen kwaad kunnen, dat zij worden geprezen en in acht worden genomen door de wijzen, aanvaard ze en blijf er trouw aan.’
Gelijkwaardigheid
De Boeddha was kritisch op het hindoeïstische kastenstelsel, hij onderwees en beoefende zowel gelijkheid als vrijheid en bevrijdde de shudra’s (de laagste kaste) uit de slavernij. Hij onderwees en praktiseerde ook de gelijkheid tussen geslachten en behandelde vrouwen (bijna) als gelijken van mannen, en gaf hen het recht om als monnik in te wijden. Zowel shudra’s als vrouwen werd deze vrijheid en gelijkheid ontzegd vóór en tijdens de komst van het boeddhisme.
Toen de Boeddha stervende was vroeg zijn meest geliefde leerling Ananda aan hem: ‘Wie moet straks de Sangha leiding geven als u er niet meer bent?’ De Boeddha antwoordde: ‘Niemand, Ananda. Laat iedere bikkhu voor zichzelf beslissen hoe te denken en te handelen en laten ze vervolgens samen beslissingen nemen in het licht van de Dhamma, de Leer.’
godongphoto / Shutterstock.com
Broederschap
De Boeddha stopte hier niet, maar propageerde ook broederschap, een ander principe dat niet alleen nodig is voor democratie, maar ook voor vreedzaam samenleven van de mensheid. Dit is een concept dat door zowel westerse als oosterse filosofen wordt verwaarloosd. Geweld door terroristen, door staten of binnen staten is een gevolg van het negeren van broederschap, met name van armoede.
Toen de Boeddha op een dag een tempel binnenwandelde trof hij twee zieke monniken aan die in hun eigen vuil lagen. Hij riep de gemeenschap bijeen en vertelde ze dat goed zorgen voor elkaar het belangrijkste is binnen het boeddhisme.
Boeddha, democratie en Marx
We zouden daarom kunnen zeggen dat de Boeddha de eerste politieke filosoof was die vrijheid, gelijkheid en broederschap verkondigde als de basis vereisten voor echte democratie en vreedzaam samenleven van de mensheid.
Diverse denkers uit zowel het oosten als het westen zagen daarom overeenkomsten tussen de Boeddha, de Franse Revolutie, de Verlichting en het socialisme. Zo schreef de Indiase denker en politicus Bhimrao Ambedkar (1891-1956) een artikel waarin hij overeenkomsten en verschillen tussen Boeddha en Karl Marx beschrijft.
Misschien is het mijn ‘linkse, westerse, romantische’ blik op het oosten, maar ik denk dat de Boeddha voor een betrokken, gelijkwaardige, vrije en democratische maatschappij stond. Mogelijk zelfs een socialistische maatschappij, waarin met het voorzien in de menselijke basisbehoefte er minder lijden en onrecht was. Hoe naderbij zo’n maatschappij hoe meer dat helpt bij het bereiken van de verlichting als individu.
Met dank aan Rob V. voor verbeteringen en aanvullingen.
Bronnen en meer:
https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-3-030-68042-8_3
https://www.thecitizen.in/index.php/en/NewsDetail/index/14/18594/Buddha-or-Karl-Marx
https://aeon.co/essays/how-marxism-and-buddhism-complement-each-other
Over deze blogger
-
Geboren in 1944 in Delfzijl als zoon van een eenvoudige winkelier. Gestudeerd in Groningen en Curaçao. Drie jaar als arts gewerkt in Tanzania, daarna als huisarts in Vlaardingen. Een paar jaar vóór mijn pensioen getrouwd met een Thaise dame, we kregen een zoon die drie talen goed spreekt.
Bijna 20 jaar in Thailand gewoond, eerst in Chiang Kham (provincie Phayao) daarna in Chiang Mai waar ik graag allerhande Thai lastigviel met allerlei vragen. Volgde het Thaise buitenschoolse onderwijs waarna een diploma lagere school en drie jaar middelbare school. Deed veel vrijwilligerswerk. Geïnteresseerd in de Thaise taal, geschiedenis en cultuur. Woon nu alweer 5 jaar in Nederland samen met mijn zoon en vaak met zijn Thaise vriendin.
Lees hier de laatste artikelen
Opinie30 december 2024Twintig verspilde jaren in de Thaise politiek
Achtergrond25 december 2024Wat zegt ons DNA? Een paar gevalletjes uit Nederland en Thailand
Pattaya23 december 2024De donkere kant van Pattaya
Geschiedenis19 december 2024Op zijn verjaardag in 1995 gaf koning Bhumibol aan dat alle mannen een gratis sterilisatie konden ondergaan
Wie nu nog een religie aanhangt spoort echt niet. Ga lekker met een potje zout knuffelen en het resultaat is hetzelfde. Ik kan het weten want mijn potje zout heeft mij rust en rijkdom gebracht.
Het probleem is dat 80% van de bevolking niet zelfstandig kan denken. In dat geval is het geloof een soort houvast. Beter is er voor te zorgen dat je tot die andere 20% behoort.
Ik denk, Peter, dat vrijwel iedereen zelfstandig kan denken maar dat vaak niet doet uit een zekere luiheid maar vooral om bij een groep te willen behoren. Zo heb je bijvoorbeeld een groep dwarsdenkers. Het woord ‘religie’ komt van het Latijns woord ‘religiare’ wat ‘samenbinden’ betekent, een behoefte die we allemaal tot op zekere hoogte hebben maar soms/vaak gevaarlijk is als we andere groepen als vijanden zien.
We moeten ook erkennen dat al ons denken in meer of mindere mate afhankelijk is van het denken van anderen. Vrijheid van meningsuiting en een gezonde discussie is daarom noodzakelijk.
Hier in Thailand draagt iedereen een mondkapje. Als je aan een Thai vraagt waarom? Zeggen ze, omdat iedereen dat doet. Bijna niemand draagt een hier een helm, als je vraagt waarom niet? Zeggen ze, bijna niemand draagt een helm.
Helaas is er op school ook niet geleerd om zelfstandig te denken, misschien met uitzondering van enkele universiteiten. Daarom veranderd er ook nooit iets in Thailand. Over 30 jaar lopen ze nog met gele vlaggetjes te zwaaien en gaan ze op de knieën voor een monnik.
Mag van mij hoor, het is hun land, dus…..
Niet zo negatief doen over Thailand, Peter. Wat maakt dat nu uit, zelfstandig denken, mondkapjes en helmen? Thailand heeft mooie vrouwen, prachtige tempels, lekker eten, witte stranden en wijvende palmbomen, sorry….wuivende palmbomen. Voor de rest moeten we ons inderdaad afzijdig houden, het is hun land….We willen toch ook niet dat al die asielzoekers gaan mopperen over Nederland? Dat niemand hier een hoofddoekje draagt en zo? Nou dan. Zelf heb ik nog nooit iets negatiefs gezegd over Thailand. Ik houd me verre van politiek en dat soort dingen. Gevaarlijk. Ik ben er erg op tegen om zelfstandig over Thailand te gaan denken en schrijven.
Tino, je weet toch dat sarcasme meestal zo niet overkomt?
Was dat dan sarcasme? Je hebt gelijk, ik zal in het gevolg ‘sarcasme’ achter zetten. Mijn kleinzoon begrijpt altijd meteen dat ik sarcastische ben.
Dan een laatste vraag, en dan houd ik mijn mond. Je schreef dat 80 procent van de bevolking niet zelfstandig kan denken. Geldt voor beide landen? Thailand en Nederland? En wij tweeën behoren toch tot de 20 procent? (Let op: sarcasme!)
Ja hoor geldt voor Nederland ook. En ja ik schaar mij bij die 20%. Anders lukt het je toch niet zo’n succesvol blog op te zetten? 😉
Je moet ze koesteren Tino het maakt de wereld zoals die is.
Af en toe even tekkelen kan geen kwaad natuurlijk.
https://www.zin.nl/2018/06/12/lekker-dwars-denken/
Kan zelfstandig denken en ben katholiek opgevoed.
Dat zit er eenmaal in en gaat nooit meer weg (althans bij mij).
Ben niet echt gelovig of kerkelijk, maar denk wel dat er meer is dan deze aarde en het aardse bestaan.
Mijn collega zei vroeger eens tegen mij, ik ben jaloers op jullie die een geloof hebben, jullie hebben iets na de dood (of niet, maar in ieder geval het geloof hier in) en ik ga dood net als een boom. Er is niets om naar uit te zien.
Er is wel een verschil tussen een religie en een levensleer. Boeddhisme geldt als een levensleer.
Overigens pleit ik wel voor tolerantie naar mensen die een religie of een levensleer aanhangen. ‘Spoort echt niet’ vind ik veel te ver gaan.
Ik snap het. Volg de zoutknuffel religie en dat brengt je rust en rijkdom. Fijn voor je, Johnny.
Ik betwijfel of je het snapt wat ik bedoel.
Het gaat om de rust en de geestelijke rijkdom om te begrijpen hoe je in Thailand diverse vleessoorten kan conserveren op een manier zoals het in zuidelijk Europa gaat terwijl er in TH andere omstandigheden zijn. Het zout is nodig om het slechte te overwinnen.
De liefde komt dan in eten en dat kan je met andere mensen delen. Daar heb je geen religie of levensbeschouwing voor nodig. Zout was ooit het goud en dat was niet voor niets.
“Wie nu nog een religie aanhangt spoort echt niet. ”
Geloven, het woord zegt het al, geloven in de macht van het geld, in particulier initiatief zonder een overheid, in winners en verliezers (in plaats van mensen die het wat meer of wat minder hebben) heeft de wereld in de afgelopen 50 jaar meer naar de afgrond gebracht dan alle religies samen: oorlogen, honger, klimaatverandering, natuurrampen. Deze monetaire I₴I₴ zou eigenlijk gestraft moeten worden met een bancaire Fatwa. De aandelenmarkt en de cryptocurrencies zouden moeten worden verboden. Alle vermogens van deze lieden zouden, net als van de Russische oligarchen, moeten worden afgenomen omdat zij deze wereld aantoonbaar vernietigen. En ingezet om klimaatverandering te bevechten en de honger op de wereld te bestrijden. Deze lieden vergeten ook gemakshalve dat zij niet zo rijk zouden zijn als zij niet profiteerden van de investeringen van de overheid in infrastructuur, water, elektriciteit, veiligheid en onderwijs om maar een paar sectoren te noemen. Zonder die publieke voorzieningen zou ondernemen onmogelijk zijn. Kijk maar eens naar landen waar deze zaken niet zo goed geregeld zijn.
En dat is de waarheid, Chris. De 26 rijkste mensen bezitten evenveel als de 3.000.000.000 armste mensen samen.
Ja dat men graag bier drinkt, met graag een auto koopt,
geurende parfums wil en dat iedereen een pc of phone wil plus nog een paar duizenden andere reden maken dat een kleine groep veel geld kan verdienen, dat is de grote massa, jou 3 miljard, te verwijten en niet de enkele die bovenaan komt drijven. Boedhisme leert toch dat je je niet met een ander moet vergelijken alleen naar je zelf te kijken. Die 3 miljard is meestal het gevolg dat men arm blijft, als je gezin zo nodig 7 kinderen groot moet zijn dat schiet het met het verwerken van een goede levensstandaard niet zo op, kijk hiervoor naar de Westerse landen en vooral ook Thailand waar men beseft dat een klein gezin zorgt dat de levensstandaard omhoog gaat en de armoede afneemt.
beste Ger,
Het ging mij niet om het aantal rijken versus het aantal armen maar om het gedrag van die rijken.
Zij zorgen, met hun gedrag (auto’s, reizen, prive-jets, arrogantie, gebrek aan empathie) voor een onevenredig grote invloed op het milieu op deze aardbol. Naast zonne-energie, energiebesparen en ander zaken consumentenzaken zou het toch niet verkeerd zijn omaan dit milieu-onvriendelijke gedrag paal en perk te stellen.
https://www.theguardian.com/environment/2020/sep/21/worlds-richest-1-cause-double-co2-emissions-of-poorest-50-says-oxfam
https://variety.com/2022/politics/news/taylor-swift-kylie-jenner-private-jets-climate-change-1235331873/
Bedankt Tino en Rob V mooie uitleg van de basis heeel heel lang geleden door de Boeddha.
Denk dat de andere stromingen [zullen wij het, maar even noemen] ook fantastische basis principes hadden.
Vandaag de dag is het vrijwel overal wishful thinking.
Religie en levensleer met de vele zeer vele variaties er tussen ervoor en erna die mensen er op los laten zijn vrijwel altijd op eigenbelang gericht.
Een houvast voor vele mensen al dan niet terecht en natuurlijk opvallend hoe meer men de grijze massa heeft, ontwikkelt als persoon hoe minder men in het hiernamaals denkt te geloven.
De mens begrijpt eindig nu eenmaal niet en ja dan moet je toch wat.
Een mooi stuk beste Tino en goed om er op te wijzen dat het boeddhisme meer is dan in je eentje onder een boom gaan zitten en proberen de staat van verlichting te bereiken. Daar heeft de rest van de mensheid weinig aan en in een rechtvaardigere wereld is het voor iedereen makkelijker om zijn doelen te bereiken of dat nu geluk verlichting of wat anders is).
De auteur die wijst op de overeenkomsten, vooral hoe boeddhisme en Marxisme/socialisme op elkaar kunnen inspelen en aanvullen maakt een goed punt. Marx en Engels schreven natuurlijk de bekende zin over “opium van het volk”, maar dat maakte ze nog niet anti religie. Een verdovend middel (denk maar aan een drug als alcohol of inderdaad opium) kan in kleine en gespreide dosering verzachting geven, maar misbruik (kan ook een ander zijn die jouw drugs voert om diverse redenen) en overmatig gebruik is schadelijk. Uiteindelijk kunnen we best zonder opium. Zijstraatje: er zijn ook mensen die diverse religies of levensbeschouwingen combineren met socialisme/marxisme. Waarom ook niet als je de raakvlakken van rechtvaardigheid, samenwerken, empathie/begrip, respect enzovoort neemt?
Ik las ook dat essay van Bhimrao Ambedkar, die van hindoe tot boeddhist bekeerde. Daar kon ik mij minder in vinden. Ik kreeg de indruk dat hij meer algemene indruk van Marxisme had, mogelijk door naar de USSR te kijken en minder kennis van wat Marx en Engels schreven. Hij beschrijft het alsof voor Marx gelijkheid (equality) prioriteit had boven vrijheid of broederschap. Niet juist, alle drie waren even hoge doelen. Waarbij gelijkheid dat van kansen (niet uitkomst) was. Einddoel van M&E was een maatschappij zonder onderdrukking, maar met samenspraak (publiek beheer van de productiemiddelen), waarin iedereen vrij kon zijn. M&E wezen geweld niet af, maar dan wel defensief geweld: onderdrukkers (kapitalisten) geven hun bijzondere positie haast zeker niet vrijwillig op, daar is kracht/geweld voor nodig. Liefst zagen ze het tot stand komen via stemming maar dat leek hun niet waarschijnlijk. Net zoals de vorsten hun macht niet zo overdroegen (Franse Revolutie) na een vriendelijke petitie….
Ik meen dat ook de Boeddha geweld in bepaalde gevallen verdedigbaar vond. Dus ook daar mogelijk eerder raakvlakken dan verschillen. Zei het op “een ander niveau” zoals de auteur van het ander stuk stelt.
Verder stelt Ambedkar dat Das Kapital de gospel is voor socialisten, maar dat valt natuurlijk niet te rijmen met Marx zijn aanpak van Dialectisch Materialisme, dat men alles en iedereen aan kritiek moet onderwerpen. Andere misvatting: dat de arbeiders in pure armoede zouden eindigen onder kapitalisten, terwijl Marx stelt dat de verschillen tussen het plebs en de bovenlaag verhoudingsgewijs uit verder uit elkaar zullen groeien. Hij zal Das Kapital, Socialism Utopian & Scientific, Principles of Communism, Critique of the Gotha Program, Anti-Dühring etc. haast zeker niet gelezen hebben.
Dat maakt een aantal van Ambedkar zijn punten aantoonbaar onjuist, maar daarmee zijn er dus wel juist meer raakvlakken tussen boeddhisme, de slogan uit de Franse Revolutie en M&E te maken.
Over geweld, dat is in het boeddhisme dus zeker niet in alle situaties verboden. Ik heb in het verleden er weleens wat over gelezen en gehoord, maar om het concreet te maken even een voorbeeld. Ik citeer hier een essay van Phra Nicholas:
—
Voor het boeddhisme is het woord ahiṃsā (of avihiṃsā
nooit de ondubbelzinnige betekenis ‘geweldloosheid’ heeft gehad die het voor Mahatma Gandhi had kunnen hebben. Voor boeddhisten echter, heeft een subtielere betekenis die
dichter bij ‘niet schaden’ ligt. Niet-schaden kan
nauwkeuriger worden beschreven als “goede remedie” tijdens een pijnlijke behandeling bij.
De Boeddhistische geschriften geven het voorbeeld van een kind met een stok of een kiezelsteen erin gevangen
hun keel, waar de Boeddha voor pleitte met geweld ingrijpen, zelfs als het pijn en bloedingen veroorzaakt: een voorbeeld van geweld dat voordeel oplevert. Geweld om ‘schade te minimaliseren’ kan mogelijk verwijzen naar tot een breed scala aan handelingen, waaronder zelfverdediging, marteling, militarisering, zelfmoord, haatmisdrijven, offensieve oorlogvoering, defensieve oorlogsvoering of eerwraak.
—
Bron: “On Buddhism and Violence”, December 20
Phra Nicholas Thanissaro op ResearchGate
Ik kan natuurlijk verder zoeken naar boeddhisme en geweld maar ik heb de indruk dat de Boeddha en Marx hier ook wel tot elkaar kon komen: liever geen geweld of leed veroorzaken maar als het tot doel heeft kwaad/leed per saldo te verminderen dan is dat de rechtervaardigen.
Dat is goed uitgelegd, Rob V. Over geweld hebben boeddhisten ook verschillende meningen, sommigen wijzen het in alle omstandigheden af maar de meesten volgen wat je hier schrijft. ‘Intentie’, de bedoeling van een handeling, is heel belangrijk in het boeddhisme voor het beoordelen ervan in de zin van goed of kwaad, บุญ of บาป, boen of baap.