‘Boeddhisme is wat een boeddhist doet’ de verschillende opvattingen binnen het boeddhisme
De westerse visie over wat het boeddhisme is en wat boeddhistische praktijken zijn binnen en buiten Azië, kunnen hemelsbreed van elkaar verschillen. Ook in mijn artikelen, zo schreef ik een artikel over het ‘pure’ boeddhisme, ontdaan van alle wonderen, bizarre rituelen en zwarte bladzijden. Maar tevens schreef ik al eens een kritisch verhaal over de positie van vrouwen in het boeddhisme. In dit stuk zal ik enkele van die verschillende opvattingen toelichten.
De verschillende richtingen binnen het boeddhisme
Alle boeddhisten ontlenen hun opvattingen aan het leven van de Boeddha, maar de manier waarop dat wordt uitgewerkt kan heel veel verschillen. Er zijn grofweg drie hoofdstromingen, die een groot aantal verdere aftakkingen kent. Helaas gingen deze verdere stromingen niet altijd even zachtzinnig met elkaar om.
Therevada
In Zuidoost-Azië, inclusief Thailand, heerst de Theravada school (‘het woord van de ouderen’). Dit is de oudste stroming binnen het boeddhisme en beroept zich op de oudste Pali geschriften. In de 5e eeuw na Christus werd deze stroming vanuit Sri Lanka verspreid. Zoals alle boeddhistische richtingen paste het zich aan bij de heersende lokale opvattingen waar animistische en magische rituelen een grote rol speelden en vandaag de dag nog steeds doen. In Thailand zijn animistische ideeën en magische handelingen een vast onderdeel van het gewone boeddhisme.
Mahayana
De Mahayana school (‘het grote voertuig’) ontstond rond het begin van de christelijke jaartelling en richt zich op het bestaan van de Bodhisattva: het al verlichte wezen die echter nog niet het nirwana wil betreden, maar in het hier-en-nu uit mededogen andere mensen helpt de verlichting te bereiken. Nirwanna is de hoogste staat die door de mens bereikt kan worden, vrij van begeerte, aversie en verwarring. De Mahayana stroming verspreidde zich vooral uit naar andere Aziatische landen als Tibet, Nepal, China, Korea en Japan. In China gebruikte deze vorm van boeddhisme vaak begrippen en uitdrukkingen uit het oudere taoïsme, ook wel geschreven als daoïsme. De in het westen meest bekende en gewaardeerde boeddhistische overtuiging, het Zenboeddhisme, behoort tot deze stroming en ontstond zo rond 500 na. Christus in China en werd vooral beoefend in Japan.
Vajrayana
De derde richting is de Vajrayana school (‘het voertuig van de bliksemflits’, vergelijk dat met de naam van de huidige Thaise koning, Vajiralongkorn ‘de heer van de bliksem’). Hier spelen meditatietechnieken, rituelen en recitaties (mantra’s) een grotere rol.
SasinTipchai / Shutterstock.com
Het ‘pure en ware’ boeddhisme
De levensloop van de Boeddha zit vol met wonderbaarlijke gebeurtenissen die over het algemeen -en met name in het Oosten- voor waar worden aangenomen. Siddhartha (‘heeft zijn doel behaald’) Gotama (of Gautama, zijn clan-naam), de latere Boeddha, werd geboren in wat vandaag de dag India, op de grens met Nepal, is. Zoals toen gebruikelijk was zijn hoogzwangere moeder, Maya, onderweg naar haar geboortedorp om daar te bevallen Tijdens haar tocht beviel ze van haar zoon in het dorpje Lumbini: Siddhartha kwam ter wereld vanuit haar rechter heup. Hij kon meteen staan, zette een aantal stappen in de vier windrichtingen, wees naar de hemel en de aarde en sprak de volgende woorden: ‘Ik ben geboren tot verlichting en heil van alle wezens, en dit is mijn laatste geboorte’. Zijn moeder overleed een week na zijn geboorte en werd herboren in de hemel waar haar zoon, toen al de Boeddha, op een dag naar toe vloog om haar gedurende drie maanden te onderrichten. Overigens verbood de Boeddha zijn leerlingen later te pochen over hun wonderen.
Vooral in het westen, maar ook in meer intellectuele kringen in het oosten worden deze wonderbaarlijke verhalen meestal weggelaten. Ze zouden niet behoren tot de ‘ware kern’ van het boeddhisme.
De westerse visie op het boeddhisme: vreedzaam, vrouwvriendelijk en voor gelijkwaardigheid?
Het westen ziet het boeddhisme als een uiterst vreedzame religie of levensovertuiging. Wel, dat is niet helemaal waar. Er is nogal wat gewelddadige symboliek in sommige boeddhistische richtingen. Oorlogen tussen boeddhisten waren er in het verleden zeker, bijvoorbeeld om relikwieën van de Boeddha te veroveren. Recentelijk zijn er in Sri Lanka boeddhistische groeperingen die zich hatelijk uiten en verzetten tegen moslims en christenen. In Myanmar was de monnik Ashin Wirathu actief, gevolgd door vele anderen. Hij predikte haat tegen moslims en eiste hun vertrek. Hij zei: ‘Mensen zouden de Tatmadaw (militairen) parlementsleden moeten aanbidden alsof ze de Boeddha aanbidden’ . Niet alle mensen in Myanmar zijn het met hem eens, maar wel een groot aantal. Tevens vergeleek hij de bekende politica en activist Aung San Suu Kyi met ‘een prostituee die buitenlandse belangen opzuigt’.
Het boeddhisme is eigenlijk een vrouwonvriendelijke beweging. Zo is bijvoorbeeld een 21-jarige, onervaren en pas ingewijde mannelijke monnik altijd hoger in status dan een oudere, wijze en al lang ingewijde vrouwelijke monnik. Zie voor andere voorbeelden mijn artikel:
Vrouwen binnen het boeddhisme | Thailand blog
(Prosperous Photo / Shutterstock.com)
Meditatie…..
De verlichting van de Boeddha wordt in het oosten vooral toegeschreven aan het goede karma dat hij in al zijn honderden vorige levens heeft opgebouwd. Door goede daden met een goede intentie zoals giften kun je je karma verbeteren en als een gelukkiger mens worden herboren. Het heeft niet zoveel invloed op je huidige bestaan, wedergeboorte is hier dan ook een essentieel onderdeel van het boeddhisme.
Karma speelt daarentegen een ondergeschikte rol in de westerse visie waar meestal alleen wordt verwezen naar de meditatie van de Boeddha onder de bodhiboom als de kern van het boeddhisme en de staat van verlichting. In het oosten is medicatie, zeker bij leken, geen erg belangrijke boeddhistische praktijk.
Die westerse visie is met name ontstaan in de zestiger en zeventiger jaren van de vorige eeuw toen veel westerse jongeren naar het oosten reisden om dieper inzicht in het menselijk bestaan en geestelijke rust te verwerven. Hun Aziatische leermeesters merkten al snel dat verhalen over wonderbaarlijke gebeurtenissen en magische krachten niet echt indruk op hen maakten en dat een goede reïncarnatie ook geen prioriteit had, en zo ging het meestal over allerlei vormen van meditatie.
Voor westerlingen zijn meditatie en andere trainingen zoals mindfulness daarom juist wel een belangrijk onderdeel van het boeddhisme, misschien zelfs het belangrijkste element. Het verbetert je huidige leven en helpt bij geestelijke problemen als burn-out en depressies. Daar is niets mis mee, het vermindert het lijden van mensen en moet worden toegejuicht. Maar om het te vereenzelvigen met het boeddhisme gaat mij te ver.
Het boeddhisme is een uiterst veelvormige beweging, filosofie, levensovertuiging, religie, of hoe je het ook wil noemen, met veel goede kanten en een aantal slechte praktijken.
Ik ben uiterst benieuwd hoe de lezers hierover denken.
Bronnen:
Paul van der Velde, In de huid van de Boeddha, Uitgeverij Balans 2021, ISBN 978 94 638 214 7 . (Een zeer aan te bevelen boek van Paul van der Velde. Hij is hoogleraar Hindoeïsme en Boeddhisme aan de Radboud Universiteit te Nijmegen).
Barend Jan Terwiel, Monks and Magic, NIAS Press, 2012, ISBN 978 87 7694 065 2
Een interview met Paul van der Velde naar aanleiding van Het bovengenoemde boek. Erg nuttig om te beluisteren!
#532: Boeddhisme in oosters en westers perspectief. Een gesprek met Paul van der Velde – YouTube
Vrouwen binnen het boeddhisme | Thailand blog
Over deze blogger
-
Geboren in 1944 in Delfzijl als zoon van een eenvoudige winkelier. Gestudeerd in Groningen en Curaçao. Drie jaar als arts gewerkt in Tanzania, daarna als huisarts in Vlaardingen. Een paar jaar vóór mijn pensioen getrouwd met een Thaise dame, we kregen een zoon die drie talen goed spreekt.
Bijna 20 jaar in Thailand gewoond, eerst in Chiang Kham (provincie Phayao) daarna in Chiang Mai waar ik graag allerhande Thai lastigviel met allerlei vragen. Volgde het Thaise buitenschoolse onderwijs waarna een diploma lagere school en drie jaar middelbare school. Deed veel vrijwilligerswerk. Geïnteresseerd in de Thaise taal, geschiedenis en cultuur. Woon nu alweer 5 jaar in Nederland samen met mijn zoon en vaak met zijn Thaise vriendin.
Lees hier de laatste artikelen
Cultuur17 november 2024Schemering op de waterweg
Lezersvraag4 november 2024Uw mening over integreren in de Thaise samenleving
Opinie30 oktober 2024Hervorming van het monnikendom of anders komen er steeds nieuwe schandalen
Maatschappij28 oktober 2024Straffeloosheid na de Tak Bai massamoord op 25 oktober 2004
Een kleine correctie op uw interessante artikel. U schrijft dat “Boeddha, werd geboren in wat vandaag de dag India, op de grens met Nepal, is” in het dorpje Lumbini. Nu kan ik u bevestigen dat Lumbini 100% in Nepal is, ik ben er zelf geweest.
Na het lezen vroeg ik me af in welke landen het Vajrayana boeddhisme wordt beleden (bij de twee andere stromingen wordt dat vermeld). Dat blijken vooral Tibet, Nepal en Bhutan te zijn.
Boeddhisme zonder reïncarnatie gaat best lastig worden. De staat van verlichting bereik je niet in een enkel leven en zelfs al zou dat zo zijn, dan bereik je een staat waarin je niet wedergeboren zult worden, maar als dat toch al niet gebeurt… Dan blijft er weinig anders over dan aan onthouding te doen en nog wat van die dingen. Of je daar nog het etiket Boeddhisme op kunt plakken?
Kan er wel om lachen dat toen de hippies naar het oosten trokken men daar dacht “die witneuzen theorie leren gaat hem niet worden, dan maar vooral mediteren”. Stel je eens voor dat men uit Azië in de 20ste eeuw naar de VS was getrokken en daar in van die gospel kerken terecht had gekomen, men die arme Aziaten niet met teveel theorie op wou zadelen en vooral samen gezellig zou zijn zingen en dansen… Heel sanoek natuurlijk, en hadden we in Azië misschien bijbel = zang en dans, gezelligheid! kunnen zien. Hehe.
Die verhalen van de Boeddha zijn vorige leven en aanverwant verhalen horen er toch een beetje bij in mijn ogen als je Boeddhisme beter wilt kunnen plaatsen. Over wedergeboorte zei de Boeddha bijvoorbeeld, citaat: “”Hij die een man wil zijn, keer op keer, bij geboorte na geboorte, moet de vrouwen van anderen vermijden, zoals iemand die zijn voeten heeft gewassen, het vuil vermijdt. Zij die een man wil zijn, keer op keer bij geboorte na geboorte , zou haar man moeten eren, zoals de bedienden Indra eren.”. (zie de Narada jataka).
Sommige van de jataka verhalen echter gaan wel erg ver in mijn ogen… Zo is de conclusie van de Asatamanta jataka dat, en ik citeer (!): “De Boeddha vertelde dit verhaal aan zijn pupil om hem eraan te herinneren dat vrouwen gemeen zijn en alleen maar ellende brengen.” Of neem de Takka jataka, ik citeer wederom: “de Boeddha vertelde hem dit verhaal om zijn pupil eraan te herinneren dat vrouwen ondankbaar, onbetrouwbaar, oneerlijk, toornig en twistziek waren en dat religie de enige weg naar geluk was.”
En zo zijn er nog een paar: “vrouwen zijn van nature slecht” (Radha jataka), en in diverse andere verhalen proberen vrouwen de Boeddha of een volgeling van het pad van verlichting af te halen met hun verleidingen, die de man alleen maar onheil brengen. Citaat: Toen de Bodhisattva hoorde waarom de student afwezig was, legde hij hem uit dat dit de aard van alle vrouwen was: zoals snelwegen, rivieren, binnenplaatsen en tavernes maken vrouwen zichzelf tot openbaar eigendom. Daarom laten wijze mannen zichzelf niet vernederen of van streek te raken indien hun vrouw overspel pleegt. Na het luisteren naar het advies van de Bodhisattva, stopte de student met geven om wat vrouwen doen. (Anabhirati jataka).
Of zoals Tino weleens eerder vertelde: als je een goede vrouw bent kun je volgens de leer in een volgend leven een man worden (dat is “beter”) , en een foute man kan afzakken en als vrouw terugkeren. Wie dus graag een vrouw wil worden moet zichzelf dus flink misdragen… Ik bedenk dat niet hoor. Het is geen fijne gedachte als je het mij vraagt!