Vleermuizen

Vleermuizen in Thailand

Je zou het kunnen betitelen als het ‘Wonder van Kao Kaeo’, de miljoenen vleermuizen die als de schemering invalt in een aaneengesloten lange brede baan uitvliegen voor hun dagelijks voedsel. In onnoemelijk grote aantallen bevolken ze de grotten van de krijtrotsen van Khao Kaeo, gelegen binnen Amphoe Banphot Phisai, ongeveer 40 kilometer noordelijk van Nakhon Sawan.

Iedere dag vliegen zeer grote aantallen vleermuizen even na zessen uit. Gedurende meer dan een uur lang zie je de vleermuizen in een onafgebroken brede sliert hun schuilplaatsen verlaten. Het is een ontelbaar aantal en kijkend naar de lange aaneengesloten brede baan waarin ze zich gracieus in dezelfde richting voortbewegen moeten het er volgens een voorzichtige schatting ongetwijfeld diverse miljoenen zijn.

Bovenstaande tekst stond op Thailandblog op 5 januari 2016 te lezen in mijn verhaal ‘Miljoenen vleermuizen en duizenden apen’. Vele malen heb ik op mijn reizen door Azië deze vreemde meestal aan bomen hangende vleermuizen gezien, maar de herinnering aan Khao Kaeo blijft onuitwisbaar in mijn geheugen.

Mijn kennis omtrent vleermuizen is nihil totdat ik zeer onlangs in gesprek kwam met Frans Hijnen, secretaris van Stichting Stadsnatuur Eindhoven, vogelkenner en idolaat van vleermuizen waarover hij werkelijk alles weet te vertellen. Ga u deelgenoot maken van zijn verhaal.

Dé vleermuis bestaat niet. Er zijn wereldwijd meer dan duizend vleermuissoorten waarvan er 17 soorten in Nederland voorkomen. De grootste vleermuis in Nederland, de vale vleermuis, is niet langer dan acht centimeter. De kleinste Nederlandse vleermuis, de dwergvleermuis, past in een lucifersdoosje en weegt net zoveel als een suikerklontje. Vleermuizen kunnen redelijk oud worden; meer dan twintig jaar is geen uitzondering. Het lichaam van een vleermuis is aangepast om ondersteboven te hangen. Wanneer de dieren met hun kop naar beneden hangen trekt het lichaamsgewicht aan een pees waardoor de pootjes samen worden getrokken. Eigenlijk hebben ze geen spierkracht nodig om te blijven hangen. Ondersteboven hangen kost dan ook geen energie. Door een aangepaste bloedsomloop stroomt het bloed niet naar het hoofd.

Vleermuizen zijn geen vogels en het zijn ook geen vliegende muizen. Ze vormen een aparte groep zoogdieren, de enige zoogdieren die echt kunnen vliegen. Dat vliegen doen ze met hun handen. Ze hebben hele lange vingers met ertussen een dunne (vlieg)huid die bij de meeste soorten via de achterpoten doorloopt tot aan het puntje van de staart. Vleermuizen worden daarom ook wel handvleugeligen of met een mooi woord Chiroptera genoemd. Ze wonen op plekken waar wij meestal niet bij kunnen, zoals in de spouwmuur of onder de dakpannen. Sommige vleermuizen, zoals de rosse vleermuis en de watervleermuis, wonen in de zomer in boomholtes (bijvoorbeeld verlaten spechtenholen). Typische soorten die in gebouwen wonen zijn de laatvlieger en de dwergvleermuis.

Omdat de armen en benen helemaal aangepast zijn om te kunnen vliegen kunnen vleermuizen niet zelf een nest maken, een gat in een boom hakken of een hol graven. Vleermuizen zijn daardoor voor hun verblijfplaatsen helemaal aangewezen op al bestaande omstandigheden. Dit weerhoudt vleermuizen er niet van een breed scala aan verblijfplaatsen te gebruiken. Vaak gebruiken ze voor iedere mogelijke weersomstandigheid en voor elk seizoen een aparte plek.

De grijze vleermuis met lange oren (Plecotus austriacus) is een vrij grote Europese vleermuis

Alle vleermuizen in Nederland (en in Europa) leven van insecten. Sommige soorten eten ook relatief veel spinnen en de meervleermuis soms zelfs vislarven. Om in leven te blijven moeten vleermuizen voor een kwart tot de helft van hun lichaamsgewicht aan insecten vangen. Op een warme avond kan een vleermuis wel honderden muggen, motjes en kevers uit de lucht plukken. Een groep vleermuizen eet in de zomer dus kilo’s insecten op. Sommige soorten vleermuizen geven de voorkeur aan nachtvlinders of kevers.

Kijken met je oren

Vleermuizen hebben ogen waarmee ze in het schemerdonker heel goed kunnen zien. Maar om in het donker voedsel te kunnen vinden, maken de meeste vleermuizen gebruik van hun stem en oren (sonar of echolocatie). Een vleermuis zendt hiervoor voortdurend korte geluidjes uit. Met hun zeer gevoelige oren kunnen zij aan de echo horen hoe de omgeving eruit ziet en waar de insecten zijn. Deze geluiden zijn zo hoog dat de meeste mensen ze niet kunnen horen. Sommige nachtvlinders kunnen de geluidjes van vleermuizen ook goed horen en proberen te vluchten. Om ze toch te verrassen en op te eten vliegt de grootoorvleermuis fluisterend rond. En om dan nog echo’s te horen heb je hele grote oren nodig. Die van de grootoorvleermuis zijn net zo lang als het lichaam! De Aziatische vleermuis is echter heel wat groter dan zijn Europese soortgenoot.

Fruitvleermuis

De meeste grote vleermuizen behoren tot de Megachiroptera (tegenwoordig meestal Pteropodidae genoemd). Wereldwijd zijn daar 166 soorten van bekend. Ze worden ook wel vliegende honden of kalongs genoemd. Deze groep bestaat overwegend uit grote soorten. De grootste heeft een spanwijdte van 1,70 meter en weegt bijna een kilo. Deze vleermuizen hebben grote ogen en vinden hun weg in het donker op zicht in plaats van op geluid zoals de meeste andere soorten. De meeste leven van fruit, sommige ook van stuifmeel en nectar. Deze vleermuis komt in Thailand en geheel Azië voor; maar ook in Afrika, Australië en op sommige eilanden van Oceanië.

Vrijwel iedereen heeft wel eens een vleermuis gezien. In de schemering komen ze tevoorschijn om als ware luchtacrobaten achter muggen en motjes aan te jagen. Voor sommige mensen een fascinerend tafereel, voor anderen een ware nachtmerrie. Vleermuizen roepen bij veel mensen akelige gedachten op. Zo zouden vleermuizen in je haren vliegen en je aanvallen om bloed te zuigen en zouden ze allerlei ziektes verspreiden. Het gezegde ‘onbekend maakt onbemind’ gaat zeker voor vleermuizen op. Dat vleermuizen heel bijzondere dieren zijn en een belangrijke plaats in de natuur innemen, beseffen maar weinig mensen.

Fruitvleermuizen

Corona

De vraag kan in deze tijd niet uitblijven: zijn vleermuizen ook geïnfecteerd met het coronavirus? Antwoord: Nee, het nieuwe coronavirus is niet gevonden bij vleermuizen in Nederland, ondanks dat in de afgelopen jaren vleermuizen in Nederland uitgebreid op virussen zijn onderzocht. Op basis van genetisch onderzoek lijkt het nieuwe coronavirus het meest op coronavirussen die gevonden zijn in een Aziatische soort hoefijzerneusvleermuis (Rhinolophus affinis). Deze vleermuissoort komt wijdverspreid voor in Zuid- en Zuidoost-Azië, maar niet in Europa. Vleermuizen uit Zuid- en Zuidoost-Azië staan ook niet in contact met populaties vleermuizen in Europa. Maar wonend in Thailand zou ik voor alle zekerheid toch maar uit de buurt blijven en ze lekker hoog in de bomen hun dutje laten doen.