Unieke foto’s van oorlogsgraven in Thailand

Chungkai War Cemetery in de jaren 50

Op 15 augustus worden de Nederlandse doden van de Tweede Wereldoorlog in Zuidoost-Azië herdacht op het militaire ereveld in Kanchanaburi.

Ter gelegenheid van deze herdenking publiceer ik graag een aantal unieke foto’s die kort na de Tweede Wereldoorlog in Thailand werden gemaakt van – inmiddels al lang geruimde – militaire begraafplaatsen waar de slachtoffers van de aanleg van de infame Birma-spoorweg werden begraven. Dit historisch erg belangrijke fotomateriaal is afkomstig uit de enorm rijke en voor het grote publiek vrijgegeven collectie van het Australian War Memorial (AWM).

Meteen na de Japanse capitulatie in augustus 1945 stelde het Britse leger een aantal vrijwilligers ter beschikking om samen met de Imperial War Graves Commission (IWGC), de voorloper van de huidige Commonwealth War Graves Commission (CWGC) op zoek te gaan naar de stoffelijke resten van de slachtoffers, deze te bergen en met gepaste eer bij te zetten op een verzamelbegraafplaats. Al snel groeide dit initiatief uit tot een internationaal gebeuren, toen ook de Australiërs met en de Nederlanders samen met de Bitten op zoek gingen. Het Nederlandse detachement stond onder leiding van ene kapitein Van Wijnen die werd geassisteerd door luitenant G.H. Schröder, een gewezen krijgsgevangene die aan de spoorweg had gewerkt.

St Luke cemetery in Tarsao

Deze ad hoc samengestelde Allied War Graves Commission vertrok op 22 september 1945 uit het Thaise Ban Pong, waar een groot hospitaalkamp was geweest, naar Thanbyuzayat, het eindpunt van de spoorlijn in Birma. Van daaruit werd er systematisch in zuidelijke richting langs het spoor gezocht tot voorbij Kanchanaburi. Zij konden daarbij rekenen op de actieve ondersteuning van Britse troepen, die tot oktober 1946 in Thailand gestationeerd waren. Daarnaast waren er ook nog enkele honderden krijgsgevangenen bij de Allied War Graves Commission ingedeeld als tolken, chauffeurs en begraafploegen Als gevolg van hun werkzaamheden konden 10.549 graven worden teruggevonden op 144 begraafplaatsen Slechts 52 graven, die tot de originele doelgroep hadden behoord, konden niet worden teruggevonden. Een merkwaardige efficiënte prestatie wanneer men rekening houdt met de uiterst moeilijke omstandigheden waarin moest worden gewerkt. Men mag niet vergeten dat de Japanners, na de capitulatie, twee weken de tijd hadden gehad om alle documenten te vernietigen en dat er dus nauwelijks betrouwbare bronnen over de begraafplaatsen bestonden.

Konyu cemetery

Eens de begraafplaatsen waren gesitueerd was het identificeren van de lijken, na twee, drie jaar geen gemakkelijke karwei. Meestal was er geen tijd geweest, laat staan dat er nog energie restte om degelijke doodskisten te timmeren en werden de overleden krijgsgevangenen simpel in een  paar aaneengenaaide jutte zakken begraven. Bijgevolg waren de stoffelijke resten vaak al grotendeels ontbonden tot skeletten. Op sommige plaatsen, waar het door de rotsachtige bodemgesteldheid niet mogelijk bleek om de gestorvenen diep te begraven, hadden aaseters de lijken opgegraven en waren de beenderen hopeloos verspreid geraakt…

Op zoek naar identificatiegegevens

Op een van de foto’s van het Australian War Memorial is te zien hoe Warrant Officer L. Cody en Sergeant J.H. Sherman in september 1945 bij een begraafplaats in Thailand de weergevonden militaire zakboekjes van slachtoffers onderzoeken op zoek naar bruikbare gegevens die bij de identificatie kunnen helpen. Deze zorgvuldig door de kamparts bijgehouden zakboekjes waren, toen het kamp ontruimd werd, veilig in oliedoek gewikkeld, begraven in een jerrycan in één van de oorlogsgraven. Cody en Sherman waren zélf als krijgsgevangen bij de aanleg van de Birma-spoorweg ingezet en hadden zich als vrijwilligers opgegeven om te helpen bij het bergen van de lijken van hun minder fortuinlijke lotgenoten.

Tha Mayo Cemetery

Geregeld moesten ze op zoek naar kleinere, vaak al overwoekerde en vergeten sites. In sommige gevallen zelfs naar afgelegen individuele junglegraven. Ook de zoektocht naar de gecremeerde resten van slachtoffers van de cholera-epidemie die in de zomer van 1943 een ware ravage onder de dwangarbeiders had veroorzaakt, verliep niet zonder problemen want de ashopen waren heel dikwijls zonder noemenswaardige markeringen in haastig gegraven kuilen gedumpt. Het St. Luke Cemetery, de begraafplaats in Tha Sao, het huidige Nam Tok vormde een schaarse uitzondering. Deze verzorgde en goed onderhouden dodenakker bevatte de stoffelijke resten van 613 geallieerde krijgsgevangenen.

Kurikonta cemetery

De kleine begraafplaats bij het jungle-werkkamp Kurikonta was, net als Tha Mayo dan weer een goed voorbeeld van de kleinere begraafplaatsen, die in de rimboe naast de kampen werden aangelegd. Deze site telde 13 Nederlandse en 11 Britse graven.  Konyu met meer dan 200 graven kon dan weer als een middelgrote necropool worden omschreven.

Nakhom Pathom cemetery

In Nakhon Pathom was een grote begraafplaats die was ingericht naast het hospitaal dat vanaf januari 1944 operationeel was voor chronisch zieken en geamputeerden.  Een groot aantal van de geallieerde dwangarbeiders bezweken hier en werden op een apart perceel achter het kamp ter aarde besteld.

Kinsayok cemetery nr II

In Kinsayok waren er op het einde van de oorlog niet minder dan drie geallieerde begraafplaatsen. Op een van de foto’s uit de collectie van het Australian War Memorial is te zien hoe Japanse krijgsgevangenen, die waren opgevorderd voor het opgraven van hun slachtoffers langs een rij graven op Kinsayok II lopen.

Phetchaburi POW Cemetery

Phetchaburi lag minstens 200 km verwijderd van de spoorweg maar er was een belangrijke Japanse logistieke basis. In 1944 werd er een werkkamp ingericht waar geallieerde krijgsgevangenen door de Japanners werden ingezet bij het aanleggen van een vliegveld en het bouwen van bunkers. De meeste van deze gevangenen waren eerder te werk gesteld aan de Spoorweg des doods.  Een foto in het AWM-bestand uit november 1945 toont een erg netjes onderhouden en met gras omzoomde rij van 11 graven bij het gewezen kamp.

Japanse gevangenen bij de aanleg van Kanchanaburi War Cemetery

Een andere, historisch belangrijke foto uit het rijke AWM-archief toont hoe opgeëiste Japanse krijgsgevangen, onder het wakende oog van twee Australische militairen in Kanchanburi een rij graven aan het uitgraven zijn. Dit was het begin van de grote verzamelbegraafplaats in Kanchanaburi. De overleden westerse dwangarbeiders die in Thailand konden worden geborgen, werden begraven op twee oorlogsbegraafplaatsen bij Kanchanaburi. Dit verliep volgens een vast stramien. De stoffelijke resten werden met een vrachtwagen naar het gewezen officierenkamp van Kanchanaburi gebracht en formeel in een loods geïdentificeerd vooraleer ze werden gekist en herbegraven. Voor elke begraving werd een protocollaire akte opgesteld. De begrafenissen vonden gegroepeerd plaats en werden steevast met militaire eerbetuigingen afgerond.

De twee begraafplaatsen in Thailand zijn Chungkai War Cemetery en Kanchanaburi War Cemetery. In Chungkai werden 313 Nederlanders en 1.426 militairen uit het Britse gemenebest begraven. In Kanchanaburi liggen 1.896 Nederlanders en 5.085 militairen uit het Britse gemenebest. De Nederlandse graven worden net als de Britse door de CWGC onderhouden maar het beheer van deze sites gebeurt in overleg met de Oorlogsgravenstichting, de Nederlandse zusterorganisatie van de CWGC. Op de CWGC-begraafplaatsen langs het tracé van de gewezen Birma-spoorweg, werden oorspronkelijk witgeschilderde houten kruisen geplaatst, maar deze bleken niet goed bestand tegen de beproevingen van het tropische klimaat. Een foto van Chungkai War Cemetery uit de jaren vijftig illustreert dit. Ze werden in de jaren zestig systematisch vervangen door bronzen naamplaten op een lage, hardstenen sokkel. Ook deze bronzen platen hebben intussen geleden door de elementen én de tand des tijds en zij worden nu systematisch vervangen.