Thomas Cook en de ontsluiting van Siam voor het (massa)toerisme

Thomas Cook reisbureau (Foto: DrimaFilm / Shutterstock.com)

Een paar dagen geleden verscheen op deze blog een alarmerend berichtje over de teloorgang van de reisbureaus in het algemeen en van Thomas Cook in het bijzonder. Nochtans mag de invloed die Thomas Cook (1808-1892) op de ontwikkeling van het toerisme en de massificatie van dit toerisme heeft gehad niet onderschat worden.

Deze Engelsman was al timmerman, evangelist en boekdrukker geweest voor hij zich in de jaren veertig van de negentiende eeuw begon te ontpoppen als reisorganisator en -leider. Toerisme als dusdanig bestond nauwelijks en de eerste jaren ging de opstart van zijn bedrijf dan ook gepaard met vallen en opstaan. In 1855, het jaar van de Wereldtentoonstelling in Parijs organiseerde hij een eerste trip naar het continent en 1869 volgde een eerste georganiseerde reis naar Egypte. Drie jaar later leidde hij samen met zijn zoon John Mason Cook en met succes een groep Britten op een reis rond de wereld waarbij onder meer ook China en India werden aangedaan.

Thomas Cook zou niet meer meemaken hoe zijn bedrijf voet aan de grond kreeg in Azië. In 1903 opende Thomas Cook and Son haar eerste vestiging in Singapore. Het werd de operationele basis voor de verovering van Zuidoost-Azië. Al een jaar later werd Bangkok voor het eerst opgenomen in het reisaanbod van Thomas Cook dat in hetzelfde jaar meteen ook trips naar Indonesië en Indochina begon te verzorgen.

Thomas Cook

Cook & Son verzorgde All-in reizen naar Siam, gaande van het regelen van de bootreis tot vervoer per spoor of over de weg. Zij konden hierbij rekenen op hun agenten die vanaf 1907 in Bangkok actief waren. Reizen was in die periode immers nog steeds een avontuur. Het toerisme stond nog in haar kinderschoenen en het spreekt vanzelf dat reizen in die periode, zeker naar exotische bestemmingen als Siam, alleen voor de happy few was weggelegd.

Een mooi bewijs van de credibiliteit die het bedrijf had opgebouwd was dat nog voor het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog de Thomas Cook hotelvouchers -de voorlopers van de Travellers Cheques- in alle -betere- hotels zonder verpinken werden aangenomen. Van de Raffles in Singapore over het Hotel des Indes in Batavia tot het Oriental Hotel in Bangkok. Tijdens het interbellum verwierf Thomas Cook dankzij haar dominante positionering op de markt van het georganiseerde reizen een quasi monopolie in Azië. Duizenden Britten – die nog steeds de core business van het bedrijf vormden – combineerden een bezoek aan Maleisië, Singapore of Birma met een trip naar Siam. Thomas Cook was, bij mijn weten het eerste buitenlandse bedrijf dat vanaf begin de jaren twintig een bezoek aan de ruïnes van Ayutthaya in combinatie met een ritje op een olifant aanbood. In 1928 nam het bedrijf gevoelig uitbreiding toen het werd overgenomen door het op luxueuze internationale treinreizen gefocuste Belgische Compagnie Internationale des Wagons-Lits dat onder meer de Oriënt-Express uitbaatte. Zij zouden er voor zorgen dat Thomas Cook vanuit Bangkok haar activiteiten kon uitbreiden naar Frans Indochina (Vietnam, Cambodja en Laos) Het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog en de hiermee gepaard gaande bezetting van Singapore door de Japanners maakten echter een abrupt einde aan de expansie van het bedrijf in het Verre Oosten.

Thomas Cook advertentie uit 1927

Vanaf eind jaren zestig, begin jaren zeventig kregen de mensen meer vrije tijd en werd de reismarkt opengebroken en geglobaliseerd. Het massatoerisme was geboren en Thomas Cook zou daar als één van de grotere spelers mee de vruchten van plukken. In 1989 opende Thomas Cook een kantoor in Bangkok en werkte er intensief samen met het Duitse Neckermann. Dit was niet echt verwonderlijk want dit laatste bedrijf was al van in de jaren zestig dominant op de Aziatische markt aanwezig en bracht tegen het einde van de jaren zeventig jaarlijks al gemiddeld 20.000 -hoofdzakelijk Duitse en Scandinavische- toeristen naar Thailand. Het was ook Neckermann dat als eerste Europese reisbureau chartervluchten inlegde naar verschillende populaire vakantiebestemmingen. Eerst naar Pattaya en later naar Phuket, Krabi en Khao Lak. Cook en Neckermann zouden met hun relatief goedkope charters, al dan niet in combinatie met al even goedkope hotelvakanties, een sleutelrol gaan spelen in het openbreken en de massificatie van de toeristische markt in Thailand. In 1997 vormden Condor (Lufthansa) en Neckermann C&N. Deze reisgroep kocht vier jaar later Thomas Cook op. Binnen de portefeuille bleef Thomas Cook AG wel als individuele entiteit opereren omwille van haar sterke, historische reputatie.

De hoogdagen van het bedrijf behoorden echter tot het verleden. Als gevolg van grote herstructureringen in 2005, kocht de in Thailand levende Zwitser Thomas Maurer alle aan de Aziatische activiteiten gelinkte aandelen en herstructureerde dit deel van het bedrijf tot, het nog steeds operationele Travel Center Asia Ltd. De Thomas Cook Group is al dan niet onder eigen naam in feite enkel nog actief in Groot-Brittannië (My Travel), Nederland (Neckermann, Vrij Uit) en België (Neckermann, Pegase).