Prasat Nong Bua Rai: Een verborgen Khmer-pareltje

Mijn oudste dochter, die net een jaar aan de Northwestern University in Xi’an achter de rug heeft, had het lumineuze idee om op de terugweg naar Vlaanderen even bij de papserd in Isaan binnen te springen.  Ze is, net als haar verwekker, gebeten door de cultuurhistorische microbe en natuurlijk stonden er een paar Khmer-tempels op haar Thaise To Do-Lijstje.

Naast de alom bekende en drukbezochte sites had ik een paar veel minder betreden, om niet te zeggen volslagen onbekende sites geselecteerd. Eén van deze ruïnes is Prasat Nong Bua Rai. Deze nauwelijks bij het grote publiek bekende tempelruïne ligt ietwat verscholen langs de weg die de veel beroemdere Prasat Hin Phanom Rung verbindt met Prasat Muang Tam aan de voet van de oude vulkaan waarop Phanom Rung werd gebouwd.

Deze tempel werd op het einde van de 12^e of het begin van de 13^e eeuw gebouwd op bevel van de Khmervorst Jayavarnam VII. Deze vorst, die een Boeddhist was, regeerde van 1181 tot 1219. Prasat Nong Bua Rai is één van de 102 Arogyasala of Kuti Rishi – hospitaalkapellen -die door deze vorst werden opgetrokken op de route tussen Angkor Wat en Phimai. Ze vormen het zoveelste bewijs van de hoge graad van organisatorische perfectie die in het Khmerrijk was bereikt.

Ooit lagen er rond deze tempeltjes houten gebouwen, vaak bamboehutten waarin zieken en gewonden werden verpleegd. In sommige van deze complexen werden bijvoorbeeld ook lepralijders in afzondering gehouden. Vermoedelijk werden in dergelijke hospitalen ook preventief zieke reizigers waarvan men meende dat ze een besmettelijke ziekte onder de leden hadden in quarantaine gehouden. De onverbiddelijke tand des tijds heeft deze hospitaalinfrastructuur echter niet gespaard waardoor enkel de uit laterietsteen opgetrokken tempels hebben overleefd.

De Prang of tempeltoren die het centrum van dit schrijn vormt is nog in uitstekende staat. Men kan in het grondplan nog de omtrekken van de laterieten omheiningsmuur onderscheiden maar deze is zelf grotendeels verdwenen. De enige toegangspoort of Gopura heeft een kruisvormig grondplan en ligt in het oosten, de plaats waar de zon opgaat. De traditionele oriëntering voor een Khmer-toegangspoort. In tegenstelling tot de grotere tempels in de directe omgeving zijn hier niet vier waterbassins – symbolisch voor de vier grote rivieren van het Indische subcontinent – maar slechts één te vinden. Het van een laterieten trap voorziene reservoir ligt rechts van de ingang en wordt blijkbaar veelvuldig gebruikt als drenkplaats voor de lokale veestapel. Op nog geen driehonderd meter van deze site ligt trouwens, net als bij Prasat Muang Tam, een gigantisch waterreservoir of Baray dat door de Khmer werd gegraven. Dit bassin dat ruwweg geschat 1.000 m op 300 m is, symboliseerde niet alleen de oceaan die de mythische Berg Meru, het centrum van de Hindoe-kosmos omringde maar voorzag vooral de omwonenden van drinkwater.

Aan de rand van de iets minder imponerende waterpartij bij de tempel liggen op een vrij ordeloze hoop een aantal sluitstenen, stukken van pilasters, decoratieve stenen die wellicht ooit ramen hebben omlijst en zelfs een intacte Yori, een altaar voor een Lingamsteen, onmisbare attributen van de vruchtbaarheidscultus rond Shiva. Het zijn wellicht ongebruikte restanten van de summiere restauratie die in de jaren tachtig van de vorige eeuw op deze site werden uitgevoerd door het Thaise Departement of Fine Arts.

Mocht u ooit op de weg naar of van Phanom Rung zijn, aarzel dan niet om ook even dit bescheiden maar indertijd belangrijke tempeltje te bezoeken. U zal het zich niet berouwen… let wel op want deze locatie is nauwelijks bewegwijzerd en ik heb moeten ondervinden dat ook een aantal van de buurtbewoners blijkbaar niet weten dat er in hun achtertuin een Khmerruïne ligt…