Phya Anuman Rajadhon: Self made academicus en invloedrijke schrijver

Phya Anuman Rajadhon (Stock2You / Shutterstock.com)

Phya Anuman Rajadhon พระยาอนุมานราชธน (1888-1969), die bekend werd onder zijn schrijversnaam Sathiankoset mag men gerust beschouwen als één van de invloedrijkste pioniers zo niet als de grondlegger van de moderne Thaise antropologie.

Hij was tegelijkertijd ook een van de belangrijkste schrijvers van zijn generatie en nam met zijn verfijnde schrijfstijl een unieke plaats in de Thaise letteren. Nog opmerkelijker was dat hij niet een geschoolde academicus was maar een selfmade man, die vanuit een persoonlijke interesse zichzelf vormde als filoloog, antropoloog, folklorist en etnograaf.

Hij werd op 14 december 1888 in Bangkok geboren als Yong in een bescheiden gezin van etnisch Chinees-Siamese origine. Zijn ouders, Nai Lee en Nang Hia zonden hun oudste zoon een paar jaar naar het in 1885 door Franse katholieke missionarissen opgerichte Assumption College tot hij een baantje kreeg in het Oriental Hotel. Toen hij op deze job was uitgekeken koos hij voor werkzekerheid en ging hij in overheidsdienst als klerk bij de Douanediensten in de Siamese hoofdstad. Dit bleek een goede keuze want hij klom op tot assistent-directeur-generaal van het departement, kreeg de aanspreektitel van Khun Anuman Rajadhon en een promotie tot Phya.

Na de staatsgreep van 1932 moest hij echter de baan ruimen voor een favoriet van de nieuwe bewindslui. Deze laatsten erkenden evenwel zijn capaciteiten want hij werd niet afgedankt maar vrijwel meteen aangesteld als het hoofd van de Cultuurafdeling van het pas opgerichte Fine Arts Departement en zou zijn merkwaardige carrière eindigen als directeur-generaal van het Fine Arts Departement. Ondanks het feit dat hij geen universitaire studies had genoten, combineerde hij deze baan met die van een deeltijdse lector filologie aan de Kunstenfaculteit van de Chulalongkorn Universiteit. Deze universiteit verleende hem na zijn pensionering een eredoctoraat. Idem dito voor de  Silpakorn Universiteit, die hij mee had helpen oprichten en die hem een eredoctoraat in de Archeologie verleende.

Phya Anuman werd gefascineerd door de sociale normen en waarden van de Siamees-Thaise cultuur, de volksgebruiken en mondelinge traditie. Hij bestudeerde en beschreef vanaf de jaren vijftig uitgebreid de rijke Thaise folklore en religieuze festivals in een periode waarin de traditionele vormen van sociale en maatschappelijke organisatie meer en meer onder druk kwamen te staan van een grotendeels door economische doelstellingen gedreven moderniseringsgolf.  Volksgeloof en folklore werden door de Hi So en de snel aan belang winnende middenklasse na de Tweede Wereldoorlog als uitingen van een achterhaalde en zelfs achterlijke levenswijze beschouwd waarmee liefst zo snel mogelijk komaf werd gemaakt. Phya Anuman zette zich decennialang en met niet aflatende energie in woord en geschrift in om dit erfgoed te redden en te beschermen.

Men mag geruststellen dat indien hij er niet was geweest, wellicht veel van dit cultuurbezit onherroepelijk was verloren gegaan. Zijn studies over onder meer de geesten, amuletten, vruchtbaarheidsrituelen of de gelukbrengende wuivende Nang Kwak zetten de toon en gelden nu als standaardwerken. Daarnaast produceerde Phya Anuman een rist aan literair werk. Vaak gebeurde dit in nauwe samenwerking met Phra Saraprasoet (1889-1945) met wie hij samen een aantal werken vertaalde in het Thais.

Phya Anuman’s werk deed langzaam maar zeker in academische kringen een nieuwe belangstelling ontstaan voor de Thaise folklore en volkscultuur. Hij werd zeker niet alleen gedreven door nostalgie maar probeerde de ziel van de sterk gediversifieerde culturele identiteit van het land en volk te redden van een gewisse ondergang.  Phya Anuman Rajadhon was evenwel geen sant in eigen land. Tot ver in de twintigste eeuw was de Thaise geschiedschrijving immers een monopolie van prinsen en hofdignitarissen. Die stonden niet bepaald te trappelen van enthousiasme bij de komst van een mondige en gedreven historiograaf van lage afkomst.

Erkenning voor zijn erg waardevolle en vooral baanbrekende werk kreeg hij pas op late leeftijd toen hij lezingen aan diverse universiteiten mocht geven en naar het buitenland werd uitgenodigd. Zijn onbaatzuchtige jarenlange inzet kreeg een bekroning toen hij in 1968 als eerste niet adellijke Thai aangesteld werd tot president van de prestigieuze cultuur-historische Siam Society.