Phra Mae Thoranee: de vereerde Aardgodin

Phra Mae Thoranee

Phra Mae Thoranee of Nang Thoranee, de godin van de aarde uit de Theravada Boeddhistische mythologie. Ze wordt aanbeden en vereerd in Myanmar, Thailand, Cambodja, Laos en Sipsong Panna in Yunnan. In Thailand is ze vooral in Isaan, in het Noordoosten van Thailand, een bron van verering.

De cultus die rond haar bestaat is een fraai voorbeeld van de complexiteit van religieuze en bijgelovige overtuigingen in Zuidoost-Azië, die putten uit meerdere religieus/filosofische tradities, waaronder lokale overtuigingen die dateren van vóór de introductie van het Boeddhisme in de wijde regio.

Tot op vandaag is het niet echt duidelijk hoe ze een plaats heeft verworven in het Boeddhistische universum. Haar naam komt immers nergens voor in de Pali Canon, de verzameling van eeuwenoude teksten die de basis vormen van het het Theravada-Boeddhisme. Precies omdat ze ontbreekt in de Pali Canon, hebben sommige boeddhistische geleerden en academici geconcludeerd dat Phra Mae Thoranee uit de pré-Boeddhistische lokale legendes en overleveringen werd gecreëerd. Dat ze werd geboren uit een bont amalgaam van lokale overtuigingen gemengd met brahmaanse legendes over de aarde en de verhalen over het leven van de Boeddha. Een theorie waar veel voor te zeggen valt maar vreemd genoeg maakt ze ook geen deel uit van de inheemse pantheons van Zuidoost-Azië met de qnak van Cambodja, de phi van Thailand of de nats van Birma.

Naar alle waarschijnlijkheid maakte de legende van Phra Mae Thoranee deel uit van de talloze verhalen kort na het overlijden van de Boeddha ontstonden en die in de eerste eeuwen van onze jaartelling, via India en wellicht Sri Lanka de regio bereikten en omstreeks het eerste millennium, samen met de Bhumisparsamudra – verhalen over de Verlichting en rituele teksten – deel uitmaakten van de Boeddhistische mythologie. De eerste afbeeldingen die we van haar in Thailand kennen zijn in elk geval al behoorlijk oud want ze dateren uit de veertiende eeuw.

Het verhaal van Phra Mae Thoranee gaat in grote lijnen als volgt: Tijdens een lange meditatiesessie waarvan aan het einde de Boeddha de verlichting bereikte, zou hij voor veel beproevingen en uitdagingen zijn gesteld. Eén van die uitdagingen kwam van de wraaklustige demon Mara die de Boeddha met zijn leger probeerde aan te vallen. Als reactie op deze agressie raakte de Boeddha de grond aan en riep de aarde op om zijn getuige tegen Mara te zijn. Een bede waarop prompt de aardgodin – Phra Mae Thoranee – in de vorm van een aantrekkelijke vrouw verscheen. Phra Mae Thoranee kneep het water uit haar kletsnatte haren en veroorzaakte zo een overstroming waarin Mara’s legerscharen verdronken en de Boeddha ongestoord zijn queeste naar de Verlichting voort te zetten.

Op al van plaatsen in Thailand en vooral dan in Isaan komt men schrijnen tegen voor de aardgodin. Veel Thai komen naar deze heiligdommen om te bidden, hulde te betonen of om hulp te vragen door offers te brengen aan Phra Mae Thoranee. Ze wordt immers gezien als een belichaming van het mededogen. In veel schrijnen en tempels vinden er bij haar beeltenis ook waterceremonieën plaats. Dit heeft wellicht alles met het in haar legende een hoofdrol spelend water te maken. Tijdens de Thaise Boeddhistische Waterceremonie gieten monniken water uit een glas in een vaas en vervolgens op de grond om het water terug te geven aan de aardgodheid. De overtuiging is hierbij dat het gieten van het water een manier is om de elementen in de Boeddhistische kosmologie met elkaar te verbinden.

Mae Thoranee

Veel van de rituelen die aan de godin van de aarde zijn gericht, zijn erop gefocust om boze geesten en ongeluk te verdrijven.  Ik heb zelf ooit, vlakbij onze woning, tijdens Songkran – het Thaise Nieuwjaar – in een uithoek van de Isaanse provincie Buriram een aan de godin gewijd ritueel meegemaakt waarbij op een kruispunt van twee wegen een geïmproviseerd altaar van bamboe werd opgebouwd. Hierop werden offers gebracht van betelbladeren, arecanoten, melasse, rijst, bananen, wierook, enz. in schalen van bananenhout die werden gerangschikt op de armen van het altaar Er was een offerschaal voor elk van de goden: het offer van de aardegodin werd op de grond geplaatst, Indra’s op de top van het altaar en de offerandes voor de beschermgoden van ons vissersgehucht aan de Mun werden op de vier uiteinden én op de centrale armen van het altaar gerangschikt De aardse godheid werd gewekt door een aanroeper en plechtig gevraagd om de demonen en het ongeluk uit het dorp te verdrijven met een oude, rituele formule.

In Isaan geloven velen rotsvast dat de aardgodin diep onder de grond slaapt en, net als de legendarische Naga-slang, dagelijks ronddraait. De diagrammen die worden gebruikt om haar te aanroepen laten zien dat op zondag haar hoofd naar het oosten wijst, maandag naar het zuidoosten, dinsdag naar het zuiden, woensdag naar het zuidwesten, donderdag naar het westen, vrijdag naar het noordwesten en zaterdag naar het noordoosten. Wanneer men haar wil oproepen, geeft men aan een ingewijde een stengel bananen ter lengte van één hand, vier ballen gekookte rijst, suikerriet, betelnoot, sigaretten en ingelegde theebladeren om ze aan de godin aan te bieden. De aanbieder van deze offers graaft een gat in de aarde met een maximale diepte één handlengte in de richting van haar hoofd (niet haar voeten). Men plaatst vervolgens acht kleine kaarsen en vier gele bloemen in dit kuiltje en wekt de godin door luidkeels haar naam te roepen en driemaal op de grond te stampen, terwijl een geheime formule wordt uitgesproken.

De invloed van Phra Mae Thoranee reikt echter verder dan de tempels. Omdat in de cultus rond haar aarde en water samenvloeien wordt haar beeld gebruikt in het logo van het stedelijk waterbedrijf van Bangkok. Een ​​soortgelijk logo is ook te vinden op het insigne van het personeel van het waterbedrijf van Phnom Penh en op de poorten van het Cambodjaanse Ministerie van Hydrologie.

Een gelijkaardig logo werd ook gebruikt door de Thaise Democratische Partij oftwel “Pak Prachatipat’ voor het officiële zegel van de partij toen die op 6 april 1946 in Bangkok boven de doopvont werd gehouden. Toen de stichters van deze centrum-rechtse partij waaronder Khuang Aphaiwong en de broers Seni en Kukrit Pramoj bijeenzaten in het advocatenkantoor van Pramoj aan Rajadamnoeurn Street om de partijstatuten op te stellen keken ze uit op de erg fraaie Mae Thoranee-fontein op de Sanam Luang. En dat moet hen blijkbaar hebben geïnspireerd…. Si non è vero….