Phaya Mangrai, de eerste Lan na-vorst

The King Mengrai memorial in Chiang Rai city

Een van de meest intrigerende vorsten in de turbulente maar rijke geschiedenis van Zuidoost-Azië is zonder twijfel Mangrai of Mengrai geweest. Er is heel wat over hem geschreven maar veel van het gepubliceerde materiaal is apocrief te noemen en nauwelijks historisch te staven. Ik beperk me tot de historisch vaststaande gegevens, en geloof me, die zijn al indrukwekkend genoeg…

Mangrai werd volgens de oude kronieken op 23 oktober 1239 in Ngoen Yiang (het huidige Chiang Sean) geboren als zoon van Lao Meng, de chao of lokale potentaat en Ua Ming Chommueang, een Tai Lue-prinses uit Chiang Rung, het huidige Zuid-Chinese Yunan. Ngoen Yiang was een welvarend maar niet echt belangrijk vorstendommetje aan de Mekong, zoals er in die dagen dertien in een dozijn te vinden waren. Hij had net twintig kaarsjes uitgeblazen toen hij zijn vader opvolgde als heerser over Ngoen Yiang. Mangrai was een ambitieuze jongeman en dat bleek al meteen drie jaar later toen hij het door hem gestichte Chiang Rai in de vallei van de Kokrivier tot zijn hoofdstad benoemde. Terwijl hij zijn invloed uitbreidde naar Fang zat Mangrai de volgende jaren vooral te broeden op plannen om de regio ten westen van Chiang Rai – het huidige Chiang Mai – in z’n handen te krijgen. Het was een regio die al sinds de negende eeuw stevig in handen was van het door de Mon gedomineerde Haripunjaya-koninkrijk met Lamphun als hoofdstad. Mangrai zou hebben gesteld dat alle vorstendommetjes en stadstaten moesten ophouden met tijd en energie te verspillen aan het elkaar bekampen. Hij meende day ze het best onder één centraal gezag kwamen en bij voorkeur onder het zijne… Het duurde dan ook niet lang vooraleer hij Muang Lai, Chiang Kham en Chiang Khlong aan zijn kroondomein kon toevoegen…

Mangrai, die beslist meer in z’n mars had dan de meeste met hun spierballen rollende vorsten uit die tijd was in 1287 de architect van een militaire alliantie tussen hemzelf, koning Raemkhamhaeng van Sukhothai en Ngammueang, de vorst van Phayao. Een historische gebeurtenis die in brons werd vereeuwigd in Chiang Mai. Het was echter vooral een tactisch erg slimme zet want de gevreesde Mongoolse horden stonden immers voor de deur en hadden de Birmese hoofdstad Pagan ingenomen en flink huisgehouden in het gebied dat we vandaag beter kennen als Vietnam. Gesterkt door zijn alliantie en handig gebruikmakend van de onrust die met de Mongoolse dreiging gepaard ging, trok Mangrai in 1289 op tegen Pegu, het machtige Mon-rijk in Laag-Birma, dat net op dat ogenblik, zélf in strijd was gewikkeld met Pagan. Hij ontmoette bij Mae Hong Son Suddhasoma, de koning van Pegu, die hem zijn dochter als vrouw aanbood. Dit verstandshuwelijk bezegelde een nieuwe en vooral machtige alliantie. Er zijn overigens sterke indicaties dat Mangrai een jaar later ook nog een belangrijke rol heeft gespeeld bij de herovering van Pagan door de Shan.

The Three Kings monument at the center of Chiang Mai city.

Nog geen jaar later kwam hij – tegen het advies van zijn raadgevers – in actie tegen Haripunjaya.  Hij wist al jaren dat het moeilijk zou zijn om Lamphun in te nemen en daarom had hij sluw, een paar jaar eerder, één van zijn vertrouwelingen Ai Fa, een rijke handelaar naar het hof van koning Yiba in Lamphun gestuurd op er te infiltreren. Een missie, waar de tot ministerrang opgeklommen Ai Fa wonderwel in slaagde. Hij wist het gezag van Yiba systematisch te ondergraven en Mangrai maakte gretig gebruik van de onvrede die over Yiba was ontstaan om met een stevige invasiemacht op te trekken naar Lamphun. Yiba koos het zekere voor het onzekere en sloeg op de vlucht naar Lampang.

Met de val van Lamphun was Mangrai’s machtshonger niet gestild. In 1294 besloot hij een nieuwe hoofdstad te stichtten op de oostelijke oever van de Ping. In de vruchtbare vallei bouwde hij het gefortificeerde Wiang Kum Kam, maar de nieuwe hoofdstad werd twee jaar later al verlaten omwille van de overstromingen. In 1296 stichtte hij een paar kilometer noordwestelijker Chiang Mai, de ‘Nieuwe Stad’ op de plaats waar de oude Lawa-nederzetting Wiang Nopburi aan de voet van Doi Suthep lag en maakte het de hoofdstad van zijn nieuwe vorstendom Lan Na, het Land van een Miljoen Rijstvelden. Mangrai had zijn ambities waargemaakt. Hij was er in enkele decennia in geslaagd om tal van kleine rijkjes en stadstaten in – het huidige – Noord-Thailand en Noord-Laos te verenigen en onder één centraal gezag te brengen. Meer nog, door het stichten van nieuwe steden, het koloniseren en ontginnen van het land en het oprichten van tempels en kloosters – waarbij hij Boeddhistische zendelingen uit Sri Lanka vrij spel gaf in het noorden – legde hij de fundamenten voor een nieuwe maatschappij die werd geregeerd op basis van een door hem in het leven geroepen, humaan rechtssysteem. Mangrai was heerser over een gebied dat van de Shan-rijken tot Laos en van Sipsongpanna tot Sukhothai reikte. Hij had niet alleen een nieuw koninkrijk maar ook een nieuwe dynastie gegrondvest.

Het werd echter niet meteen een verhaal van peis en vree. Toen zijn oudste zoon probeerde hem van de troon te stoten werd hij prompt geëxecuteerd. Een paar jaar later viel koning Boek (nee, ik verzin dit niet, waarde lezer), de vorst van Lampang en zoon van Yiba, Chiang Mai aan met een groot leger. Mangrai en zijn tweede zoon Khram gingen de confrontatie niet uit de weg. Na een tweegevecht op de olifant bij Khua Mung tussen Khram en Boek trok deze laatste aan het kortste eind en werd hij gedwongen om de terugtocht te blazen. Mangrai’s troepen achtervolgden hem en wisten de onfortuinlijke Boek in het Soi Khun Tan gebergte, tussen Lamphun en Lampang in te halen. Boek werd afgemaakt en toen Mangrai Lampang bezette, moest Yiba opnieuw de benen nemen, deze keer naar Phitsanulok.

Mangrai die in Chiang Mai wordt vereerd als Por Khun Mangrai (Vader Mangrai) stierf in 1311 toen hij door een bliksem werd getroffen op de centrale markt in Chiang Mai. Zijn zoon Khram volgde hem op als koning Chaisongkhram.