Over een gesloten Zoo & een bedreigde bunker

Ingang van bunker/schuilkelder Dusit Zoo

Een beetje geïsoleerd van de buitenwereld, aan de oever van de Mun, in het verre Isaan leven, heeft zo z’n voordelen maar af en toe ook z’n nadelen. Zo is mij pas een paar weken geleden eerder toevallig ter ore gekomen dat Dusit Zoo al bijna een jaar de deuren heeft gesloten. Deze zoo was een begrip in Bangkok en vér daarbuiten. Ik heb er in het verleden een paar maal, toen de kleinkinderen nog erg klein, waren een paar leuke namiddagen doorgebracht, alhoewel ik persoonlijk de zoo in Chiang Mai meer op prijs stel.

De dierentuin in Dusit heeft een fascinerende geschiedenis. Hij is omstreeks 1896 ontstaan toen koning Chulalongkorn van zijn tweede staatsbezoek aan Java terugkwam met een aantal herten in z’n bagage die hij als geschenk had gekregen. Hij wist zich niet goed raad met dit cadeau en besloot dan maar om op gronden van het kroondomein in Dusit een koninklijk privé-park te stichten waar het al snel krioelde van allerlei bezienswaardige fauna en flora. Dit maakte van Dusit niet alleen de oudste zoo van Thailand maar ook zowat van heel Azië. Deze privé-speeltuin van de Happy Few kreeg een publiek karakter in 1938 toen koning Ananda Mahidol vanuit de Zwitserse kostschool waar hij verbleef, de dierentuin liet openstellen voor het grote publiek. Het werd al snel, met gemiddeld meer dan twee miljoen bezoekers per jaar een belangrijke toeristische attractie. Na 80 jaar kwam er echter een einde aan dit verhaal en zal de zoo opnieuw gelokaliseerd worden op een site die driemaal groter is dan Dusit, ergens in de provincie Pathum Thani…

Allemaal goed en wal, maar wat dan met de bunker uit de titel, Oom Jan? Ik hoor het u al bezorgd vragen…. Wel, diegenen onder u die af en toe hier mijn epistels lezen weten dat ik iets heb met militaire geschiedschrijving, ongeacht in welke eeuw of op welke plaats. En toeval of niet maar op de gronden van Dusit Zoo staat een bijzonder stukje militair erfgoed.

Luchtfoto verkenner voor aanval op Bangkok

Amper een paar maanden na de Japanse invasie van Thailand op 8 december 1941, was de vrees voor luchtaanvallen op de hoofdstad erg groot geworden. In januari 1942 hadden Britten en Amerikanen, als een reactie op de Japanse aanval op Birma, vanop het vliegveld van Rangoon raids uitgevoerd op Bangkok.  Op bevel van de Thaise regeringsleider maarschalk Phibun Songkhram begon men dan ook, met de hulp van enkele militaire ingenieurs uit het Japanse garnizoen in Bangkok een ambitieus bouwprogramma op poten te zetten om de bevolking te beschermen. Al in februari 1942 begon men met de systematische constructie van bunkers in gewapend beton die, in theorie althans, een rechtstreekse impact van de zwaarste geallieerde vliegtuigbommen moesten kunnen overleven. Voor zover ik heb kunnen nagaan werden er minstens een tachtigtal van deze bunkers opgetrokken. De grootste in zijn soort was zonder twijfel de bunker voor het Hua Lamphong station. Dit was een twee verdiepingen tellend bunkercomplex, inclusief bedden en sanitaire ruimten die in geval van nood meer dan 600 mensen kon opvangen. De ingang bevond zich in het grasperk voor het station waar nu die bronzen olifant boven een fontein ietwat vadsig staat te wezen. Ik heb me laten vertellen dat dit complex niet helemaal zou zijn afgebroken en dat de betonnen deksels rond de fontein in feite de luchtkokers van deze bunker afdekken…

B-29 ‘Superfortress’ op weg naar Bangkok

Het staat in ieder geval vast dat er nog nauwelijks iets van deze merkwaardige militair-historische relicten rest. Er is er nog eentje in de Asiatique Shopping Mall. Dit complex werd gebouwd op de plaats waar zich tijdens WO II het pakhuis bevond van de East Asiatic Company. De Japanse troepen die de aanlegsteigers aan de Chao Phraya rond dit gebouw gebruikten, construeerden in het pakhuis een bunker, die volgens een hardnekkige stadslegende ook zou gebruikt zijn geweest om er oorlogsbuit, in afwachting van verscheping naar Japan, in op te slaan. Het pensionnetje aan Maha Chai Road 74, hartje oude stad in Khet Phra Nakhon is gebouwd op een kleinere bunker en heet dan ook niet toevallig Air Raid Shelter Hostel & Coffee Shop. Een beduidend groter exemplaar dat, zo heb ik mij laten vertellen, nog volledig operationeel en gerenoveerd zou zijn bevindt zich onder het Parusakawan-paleis, vandaag de dag beter bekend als de hoofdzetel van de Thaise inlichtingendiensten. En er zou er ook nog eentje zijn op het terrein van de Suan Sunanda Rajabhat Universiteit, niet zo ver van Dusit Zoo.

Bom op dak van de Dusit Zoo bunker

Dat deze bunkers geen overbodige luxe waren werd op 5 juni 1944 duidelijk. Op die dag werd voor het eerst een massale luchtaanval vanaf vliegvelden in Noord-India uitgevoerd op Bangkok met B-29 ‘Superfortress’ door de Amerikaanse 58^e Air Division van XX^e  Bomber Command. De 98 toestellen die aan deze gewaagde aanval deelnamen werden persoonlijk aangevoerd door generaal LaVerne Saunders, de bevelhebber van de 58^e Air Division. Deze aanval op de Thaise hoofdstad was erg riskant want de afstand heen en terug bedroeg 2.261 luchtmijlen, de grootste afstand die tot dan toe ooit door de geallieerde piloten moest worden afgelegd. Slechts 77 toestellen haalden Bangkok, de rest moest afhaken wegens technische problemen… Als gevolg van de beperkte zichtbaarheid door het slechte weer raakten slechts 18 bommen het beoogde doel: het Makasan-spoorwegcomplex. Het andere doelwit, de Memorial Bridge werd zelfs niet geraakt. De overige bommen troffen onder meer een militair hospitaal en het hoofdkwartier van de Kempeitai, de beruchte Japanse militaire inlichtingendienst. Op de terugvlucht moesten 42 toestellen naar andere vliegvelden worden afgeleid als gevolg van brandstoftekort. Vijf van deze toestellen crashten bij het landen. Ondanks deze problemen hadden de geallieerde piloten aangetoond dat Bangkok bereikbaar was en bijgevolg duurde het niet lang vooraleer de Thaise hoofdstad ten volle in het vizier kwam van de geallieerden.

Bunker/schuilkelder Dusit Zoo

De bunker in Dusit is een middelgroot exemplaar dat in oktober-november 1942 werd gebouwd. Hij heeft, los van de haaks gebouwde ingang (om rechtstreekse impact van shrapnel-scherven te vermijden) een grondplan van 10 m lengte en 4 m breedte. Van vloer tot dak bedraagt de hoogte 2,10 m. Voor alle duidelijkheid: de Amerikaanse vliegtuigbom die in het dak is geboord werd er later voor het effectbejag in vastgezet… Het is één van de laatste tastbare relicten van WO II, een oorlog, die men het liefst vergeet in Thailand, maar desalniettemin een interessant stuk historisch beladen erfgoed. De vraag is nog maar wat er mee gaat gebeuren want door de sluiting van de dierentuin behoort deze bunker de facto niet meer tot het publieke domein en zou het bijvoorbeeld niemand opvallen als ie werd gesloopt… Wetende dat erfgoedzorg sowieso niet als een van de grootste prioriteiten van de vroede burgervaderen van Bangkok geldt ben ik alvast erg benieuwd wat het Bureau van het Kroondomein, dat officieel eigenaar is, met deze gronden en vooral deze bunker van plan is…