Khu Phanna, de meest noordelijke Khmer-ruïne van het land

Ik probeer met enige regelmaat op deze blog de aandacht te vestigen op het erg rijke en gevarieerde onroerende erfgoed dat de Khmerbeschaving in Isaan heeft achtergelaten en dat, met uitzondering van de grote publiektrekkers zoals Phimai en Phanom Rung, nauwelijks bekend is.

Khu Phanna, dat door veel locals ook Prasat Baan Phanna wordt genoemd, ligt ietwat verloren tussen de rijstvelden bij Tambon Phanna in Amphoe Sawang Daen Din op een klein uurtje rijden ten noordwesten van het stadscentrum van Sakon Nakhon. Het is zeker niet het meest spectaculaire overblijfsel uit het Khmer-Rijk maar wél het meest noordelijk gelegen gebouw in het land dat bewaard is gebleven.

Khu Phanna was één van de vele arogayasala, een merkwaardige mix van hospitaal, pelgrimsverblijf, monastiek complex en religieus schrijn, die waren gebouwd langs de zogenaamde Dharmasaleroute die Angkor Wat verbond met de heiligdommen in het huidige Thailand. Bouwheer van dienst was Jayavarman VII, de laatste grote Khmervorst die van 1181 tot 1219 over het imperium heerste en die bekend stond om z’n ongebreidelde bouwlust. Historici gaan er van uit dat Ku Phanna ergens in het eerste decennium van de dertiende eeuw werd opgetrokken en dat de bouw wellicht twee tot drie jaar heeft gevergd.

Deze tempel is een mooi voorbeeld van de uitgepuurde eenvoud die ik persoonlijk als één van esthetisch sterkste kanten aan de Khmer architectuur uit deze periode beschouw. Hier vindt men niet het uitbundige stuccowerk van Phimai of de fraai bewerkte zandstenen dekstenen van Phanom Rung. Hier geen franje, alleen de eenvoud van het lijnenspel en de perfecte onderlinge verhoudingen die dit geheel uit lateriet opgetrokken complex tot een verademing voor het oog maken. Er is enkel één pilaster en dan nog slechts ten dele bewaard gebleven en die was niet versierd, waaruit we kunnen concluderen dat dit vooral een functioneel bouwwerk is geweest. Het is evenwel ook goed mogelijk dat deze sobere look het gevolg was van de grote haast waarmee het erg ambitieuze bouwprogramma van Jayavarman VII moest worden uitgevoerd en waarbij minder belangrijke bouwwerken nogal eens stiefmoederlijk werden behandeld qua afwerking. De op een kruisvormig grondpatroon opgetrokken oostelijke gopura of toegangsportaal is het meest in het oog springende bouwwerk op deze site en heeft, op het dak na, de tand des tijds aardig weten te doorstaan. Eén van de zijnissen wordt nu als een Boeddhistisch schrijn herbenut door de lokale bevolking.

Binnen de nog bijna intacte omheining van het heiligdom dat 34 op 25 meter bedraagt, bevinden zich de restanten van een gebouw dat gewoonlijk als een ‘bibliotheek’ wordt omschreven maar waar niemand exact van kan zeggen waartoe het diende én natuurlijk het centrale heiligdom. In dit concrete geval had dit bouwsel ooit een toren maar die is zo goed als volledig verdwenen. Mogelijk dat een deel van de stenen die behoorlijk slordig buiten de muren van dit complex liggen, ooit hiervan deel uitmaakten. De mandapa, het schrijn met één raam aan de zuidzijde is echter wel, met uitzondering van de dakconstructie, bewaard gebleven. In het schrijn kan men nog de brokstukken van een hardstenen piedestal terugvinden waarop vermoedelijk een godenbeeld stond.

Er is echter geen spoor bewaard gebleven van een omringende gracht en wellicht is die er nooit geweest. Er is evenwel een verbazingwekkend goed bewaard gebleven waterbassin terug te vinden naast de muur. De restauratie van deze site door het Thaise Fine Arts Departement in 1999 was gekoppeld aan een archeologische campagne in en rond de tempel die behoorlijk wat interessante artefacten opleverde waaronder een aantal erg fraaie bodhissattvas en Hindoe-beeldjes in Bayon-stijl.

Foto’s van de Ruïne zijn hier te zien: www.timsthailand.com/ku-phanna-khmer-ruin