Jan Struys, een Hollandse vrijbuiter in Siam (deel 2)

Op het ogenblik dat Struys in Ayutthaya aankwam waren de diplomatieke betrekkingen tussen Siam en de Nederlandse republiek normaal te noemen maar dat was lang niet altijd het geval geweest. Vanaf het ogenblik dat Cornelius Speckx in 1604 een VOC depot in Ayutthaya vestigde kende de verhouding tussen beide, op elkaar aangewezen partijen, heel wat ups & downs.

Terwijl de meeste Nederlandse verslagen uit die tijd behoorlijk enthousiast waren over Siam bleken contemporaine Siamese bronnen het nodige voorbehoud te formuleren bij het Nederlandse optreden in het Land van de Glimlach. Ze beschouwden de VOC’ers als een onbehouwen en ruw volkje dat arrogant en respectloos uit de hoek kon komen. In december 1636 had het geen haar gescheeld of een paar ondergeschikten van de VOC-handelspost in Ayutthaya waren op bevel van de vorst door olifanten vertrappeld. Ze waren, na een pleziervaart op de Chao Phraya, in een dronken bui een tempelterrein – wellicht Wat Worachet – binnengedrongen en hadden er rel geschopt. Alsof dit niet volstond hadden ze ook nog binnen het kroondomein de confrontatie gezocht met een paar bedienden van prins Phra Si Suthammaracha, de jongere broer van de koning. Ze werden niet zonder slag of stoot aangehouden door de koninklijke wacht en in afwachting van hun executie opgesloten.

De VOC kreeg meteen een aantal restricties opgelegd en de handelspost werd bewaakt door Siamese soldaten. Jeremias Van Vliet (ca.1602-1663), de VOC-representant in Ayutthaya, moest letterlijk – en tot ongenoegen van de VOC – diep door de knieën om de relatie opnieuw te normaliseren. Vandaag de dag zijn historici het erover eens dat koning Prasat Thong dit incident had aangegrepen om in een al langer smeulend conflict met de in januari 1636 tot gouverneur-generaal van de VOC in Batavia gepromoveerde Antonio Van Diemen (1593-1645) de puntjes op de i te zetten. Van Diemen had het immers gewaagd om de Siamese koning in een schrijven dat publiek werd voorgelezen, de levieten te lezen m.b.t. niet nagekomen afspraken….

In 1642, kort nadat Van Vliet Ayutthaya had verlaten, riep sultan Suleiman van de Siamese vazalstaat Songkhla de onafhankelijkheid uit. Van Diemen besloot in een gebaar van goodwill vier VOC-schepen als ondersteuning aan te bieden voor de strafexpeditie die Prasat Thong organiseerde, maar toen puntje bij paaltje kwam bleken de Nederlanders, tot woede van de Siamese vorst, hun woord niet te hebben gehouden… Enkele maanden vooraleer Struys in Siam aankwam waren de plooien echter opnieuw gladgestreken en had Prasat Thong aan het VOC-bestuur in Batavia een rijkelijke gift aangeboden die onder meer uit een gouden kroon en niet minder dan 12 olifanten bestond. Net als Van Vliet in zijn dagboeken en verslagen nam ook Struys een eerder ambigue houding aan ten opzichte van de Siamese koning. Enerzijds was hij vol ontzag voor zijn macht en rijkdom maar anderzijds was hij als godvrezende protestant onthutst over het gebrek aan moreel besef en de wreedheid van de koning. Dit kwam vooral tot uiting toen hij met eigen ogen kon vaststellen hoe Prasat Thong op een ongenadige manier repressief te werk ging.

Op 23 februari 1650 was Jan Van Muyden, de toenmalige representant van de VOC in Ayutthaya geconvoceerd om aanwezig te zijn bij de crematie van de enige natuurlijke dochter van de koning. Jan Struys behoorde met een aantal anderen tot de VOC-delegatie en was zo ooggetuige van deze bijzondere ceremonie: ‘Op het Pleyn, voor het Hof, stonden 5 Toorens van hout en bovenmate lange masten gemaakt waar van de middelste omtrent 30 en de andere die in het vierkant om de middel stonden yder omtrent 20 vademen hoog waren; zijnde alle vermits ‘t konstigh gebouw niet min vreemdt als door ’t veelvoudigh Goudt dat overal door het cierlijk geschilderde Lofwerk heerlijk uytblonk verwonderens-waerdigh was te aanschouwen. In het midden van den grootsten Tooren stondt een gantsch kostelyken Autaar met Goudt en Gesteenten ingeleydt omtrent 6 voeten verheven waar op het Lijk van de verstorvene prinsesse gebracht wierd na dat het omtrent 6 maanden gebalsemt in het Hof bewaart was geweest. Het wierd op desen dagh met koninglijke  kleedinge omhangenen met gouden kettingen, arm-ringen en halsbanden soo van Diamanten als andere edele Gesteenten ’t samen-gevoegt. Alsoo was sy met een seer kostelijke gouden kroone op ’t hooft in een kiste van fijn Goudt, wel een duym dik: hier in lach sy niet maar sat over eynde gelijk een die bidt met de handen t’samen en het aangesicht verheven nae den Hemel gericht.’

Na zo twee dagen te zijn opgebaard werd het stoffelijk overschot gecremeerd maar tijdens dit proces kon de koning vaststellen dat het lichaam slechts gedeeltelijk verkoolde. Hij trok hieruit meteen de – discutabele – conclusie dat zijn dochter vergiftigd was en de gifstoffen in haar lichaam het verbrandingsproces vertraagden. Een verbijsterde Struys beschreef wat Prasat Thong toen deed : ‘Hy deed uyt een wreede dolheydt noch dien selven nacht al de vrouwen die in het leven de princesse gewoon waren haar te dienen en dagelijks by haar verkeerden soo wel groote als kleyne vatten en in hechtenis setten.’ De meeste historici zijn het er over eens dat de zogenaamde ‘vergiftiging’ van de prinses wellicht een voorwendsel voor de lichtjes paranoïde vorst was om in één klap een groot aantal mogelijke rivalen uit de weg te ruimen. Jan Struys was niet zo expliciet maar vermoedde wel het een en ander.

Het was de eerste maar zeker niet de laatste keer dat onze Hollandse vrijbuiter op de eerste rij stond bij historische gebeurtenissen: ‘Niet lang daar na sag ik over de gemelde saak soo schrikkelijken schouw-toneelen oprechten als mij in al mijn Reysen geen wreeder ontmoedt is. Den koning wilde dat sijn dochter gelijk reeds verhaalt vergeven was sonder dat men sulks seker wist of daar mede iemandt met bewijsen konde overtuygen; echter wilde men daar quansuys achter komen en wierd daar toe de volgende afgrijselijke en onrechtvaerdige onderzoekinge gedaan. Den koning deed volgens gewoonte eenige groote Heeren ten Hove ontbieden onder de eene of andere boodtschap: alwaar gekomen zijnde wierden sy achteraf geleydt en  in de gevangenisse geslooten. Aldus raakte een groote menigte onschuldige menschen in hechtenisse zijnde meest alle van de grootste personnaadjens soo wel Vrouwen als Mannen. Buyten de Stad Judia, in het vlak Veldt waren eenige kuylen gemaakt van omtrent 20 voeten in het vierkant, dese wierden vol houtskoolen gelegt en die aangestooken en door eenige Soldaten die daar toe geordineert waren met lange Waijers opgeblazen.

Men bracht dan eenige beschuldigden voor die met de armen op de rug gebeugelt te midden in een dikken kring Soldaten wierden geleydt en aldaar ontbonden. Voorts sette men haar met de beenen eerst in eenige bakken met warm water opdat het eelt soude los weyken, ’t geen eenige Dienaars met messen afschraapten. Dit gedaan zijnde wierden sy by eenige Heeren Officiers en Heydensche Papen gebracht en aldaar afgevergt vrywilligh haar schuldt te belijden; maar sy sulks weygerende wierden sy beswooren en soo aan de Soldaten overgelevert. Dese dwongen dan deze rampsalige Menschen met haar bloote en rauw-afgeschraapte voeten door deze Brandt-kuylen en over de gloeijende koolen heene te loopen die op dien tijdt door de Waeyers van ter zijden wierden opgeblazen. Sy nu uyt het vuur zijnde besag men haar de voeten en die gekookt vindende wierden dese rampzaligen voor schuldig gehouden en weder gebonden; doch daar liep niemant door of sijn voet-soolen waren geschroeyt en daar door schuldig verklaart sulks dat die gene welke gestelt waren om deze ongerijmde en wreede proef uyt te staan, van dien tijdt af doode Menschen waren en leyden sy sich self ook niet anders toe hoewel de meeste noch echter – of sy misschien by geluk onverseerd mochten overkomen – met een wonderlyk snelle vaart door het vuur vloogen.

Sommige vielen daar in en konden sy daar  weder uyt kruypen om evenwel gedoodt te werden ‘t was wel; maar andersins reykte  niemant daar sijn handt toe zijnde het selve op hooge straffe verboden. In sulker voegen heb ik eenige Menschen levendig sien braden en verbranden. Die gene nu wie op de verhaalde wijse  voor misdadigh gerekent wierd brachten de Soldaten een weynigh  van de voornoemde Vuur-kolk af en bonden hem daar aan een paal vast en deeden dan een grooten Oliphant te voorschijn komen die den Beul soude verstrekken: want dit moet den Leser weten dat men in Siam geen Henker vindt maar de Oliphanten strekken alhier tot scherprechters ’t geene seker immer soo goeden gewoonte is als bij de Christenen daar den eene Mensch den andere sonder moeylijkheyt en in koelen bloede marteliseert  en ombrengt  dat voorwaar seer grouwelijk is en soodanigen Mensch veel erger als een Beest moet zijn die nooit sonder vyandtschap of nootwendigh aas sijns gelijken sal aanvallen.

Den Oliphant dan aangevoert wesende deed eerst eenige keeren al brullende rontsom den misdadigen en nam hem toen met de paal daar hy aan gebonden was op smijtende hem met sijn snuyt omhoog en vangt hem dan in sijn uytsteekende yvoortanden het lijf door en weder waarna hy het afschudt en voort te pletteren en morzelen trapt sulks dat de darmen en al het ingewand daar uyt spatten. Eyndelijk quamen eenige Dienaars  en sleepten de soo geslenterde lichamen na de Rivier daar sy se in wierpen zijnde den wegh aldaar gladdigh en slibberigh van Menschenbloedt; dit was de gemeene straffe. Maar andere wierden by de wegen daar men na des Stadts Poorten ging levendigh tot aan den halse in de aarde gedolven. Yder die daar voorbyging was gedwongen op lijf-straffe daar op te spuwen ’t geene ik soo wel als alle anderen moest doen. Ondertusschen vermocht niemant haar te dooden of lavenis te geven en aldus moesten deze rampsalige Menschen ellendig van dorst versmachten schijnende de Sonne aldaar den gantschen dagh en voornamentlyk ’s middags brandende heet. Duyzentmaal baden sy als een groote genade om den doodt; maar daar was geen het minste mededoogen. Stijf 4 maanden duurde dit afgrijselijk woeden en moorden en quamen daar door duyzenden Menschen om het leven. Ik self heb op eenen dagh 50 sien ombrengen en eens gelijk getal op eene voormiddagh…’

Nog onder de indruk van het blinde geweld dat met deze zuiveringsgolf gepaard ging, zette met Jan Struys op 12 april 1650, aan boord van De Zwarte Beer, koers naar Formosa. Hij keerde nooit terug naar Siam.

Prasat Thong, die door Struys terecht als tiranniek werd omschreven, stierf in augustus 1656 vredig in zijn slaap. Zijn zoon, prins Chai werd op de eerste dag na zijn kroning van de troon gestoten en vermoord….