Een controversiële Nederlandse consul-generaal in Bangkok

Ferdinand Jacobus Domela Nieuwenhuis

Een eeuw geleden eindigde het bloederige conflict dat geboekstaafd staat als de Eerste Wereldoorlog. In een vorige bijdrage stond ik even stil bij het – bijna – vergeten verhaal van de Siam Expeditionary Force en  verwees ik heel kort naar Ferdinand Jacobus Domela Nieuwenhuis, die  tijdens de Eerste Wereldoorlog de niet geheel onomstreden Consul-Generaal van Nederland in Bangkok was.

Ferdinand Jacobus Domela Nieuwenhuis werd op 16 juli 1864 in Amsterdam als eersteling geboren in het gezin van de jurist en Groningse hoogleraar Jacob Domela Nieuwenhuis en Elisabeth Rolandus Hagedoorn. De familie Domela Nieuwenhuis dankte haar bestaan in de Lage Landen aan ene Jacob Severin Nyehuis (1746-1818). Deze Deense kapitein op de koopvaardijvloot, had voor de kust van Kennemerland schipbreuk geleden en besloot zich in Alkmaar te vestigen als handelaar in ‘Jachtbenodigheden en Vuurwerken’.

Hij huwde er met de Duitse Maria Gertruda Scholl en hun zoon, de hoogleraar Letteren en Wijsbegeerte Jacob zou trouwen met de Friese Carolina Wilhelmina Domela, wat de dubbele achternaam verklaart… De wellicht beroemdste telg uit hun nakomelingschap was zonder twijfel  Ferdinands Jacbus’ volle neef en naamgenoot Ferdinand  (1846-1919). Deze predikant was niet alleen een notoir lid van de Blauwe Knoop maar ontwikkelde zich van anti-militarist tot radicale sociaal-anarchist en vrijdenker. Hij was een van de oprichters en eerste boegbeelden  van de socialistische beweging in Nederland

Uit de schaarse gegevens die over onze Ferdinand Jacobs jeugd konden worden teruggevonden blijkt dat hij  onbekommerd opgroeide in een warm nest. In een familie waar academici, theologen en legerofficieren de dienst uitmaakten werd hij doordrongen van plichtsbesef en besloot hij, na het afronden van zijn studies, het vaderland, te dienen door voluit voor een carrière in de diplomatie te gaan.  Zoals het de gewoonte was met jonge leden van het Corps Diplomatique deed Domela Nieuwenhuis dienst bij verschillende legaties in diverse landen, zowel in Europa als overzees, om op deze manier ervaring op te doen. Hij belandde een eerste maal  in Azië toen hij op 4 mei 1889 als secretaris werd aangesteld op het Consulaat-Generaal in Singapore. Hij bleef hier echter amper een jaar want hij vroeg en bekwam zijn overplaatsing naar het Consulaat-Generaal in Bangkok.

Nog niet zo lang geleden werden 400 jaar van diplomatieke betrekkingen tussen Nederland en Thailand herdacht maar deze hadden in feite opgehouden te bestaan na het bankroet van de VOC in 1799. Siam, dat geen heil zag in isolationisme, had zich in 1855 met het afsluiten van het zogenaamde Bowring-Verdrag met Engeland, opengesteld voor uitgebreide contacten met Europa.  Zo ontstond bijvoorbeeld in 1860 uit het Verdrag van Vriendschap, Koophandel en Zeevaart tussen het Koninkrijk der Nederlanden en Siam het Nederlandse consulaat in de Siamese hoofdstad. In juli 1881 werd het verheven tot de status van Consulaat – Generaal om beter in aanzien te staan bij het sterk op protocol gerichte Siamese hof.

Het  is een niet onbelangrijk detail dat al vanaf de oprichting in 1860 het Nederlandse Consulaat ook de belangen behartigde van Noorwegen en de Duitse Hanzesteden. Op 3 juli  1890, arriveerde Domela Nieuwehuis, samen met zijn hoogzwangere Zwitsers-Duitse echtgenote Clara von Rordorf in Bangkok. Een maand later, op 5 augustus om precies te zijn werd hier hun eerste kind Jacob geboren. Op 29 juli 1892 nam Domela Nieuwenhuis’ post in Bangkok een einde en keerde het gezin terug naar Den Haag waar op 19 oktober 1893 hun eerstgeborene overleed.  Het is niet duidelijk wanneer Domela Nieuwenhuis precies in Zuid-Afrika belande maar het staat vast dat hij kort voor het uitbreken van de Tweede Boerenoorlog  (1899-1902) op post was als departementshoofd en later zaakgelastigde in Pretoria. Net zoals het grootste deel van de publieke opinie in  Nederland en Vlaanderen voelde hij zich tijdens dit conflict solidair met de ‘stamverwante’ Afrikaner Boeren en ontwikkelde hij een hartsgrondige haat voor de Britten.

In 1903 keerde het intussen met drie kinderen uitgebreide gezin terug naar Siam, ditmaal met Ferdinand Jacobus als kersvers benoemde  zaakgelastigde. Blijkbaar verrichte hij zijn taak tot tevredenheid van Den Haag want vier jaar later werd hij aangesteld tot Consul-Generaal der Nederlanden gedetacheerd bij het Consulaat – Generaal in Bangkok. Dit was de hoogst mogelijke diplomatieke job want in die periode bestond het systeem van ambassades en ambassadeurs nog niet. Economische en politieke belangen werden behartigd en geregeld via de gezantschappen, consulaten en de zgn. ‘gevolmachtigde ministers’. Uit de bewaard gebleven documenten met betrekking tot de ambtsperiode van Domela Nieuwenhuis in Bangkok blijkt dat hij een oplettende, nauwgezette en harde werker was. Eigenschappen waar niets mis mee is, ware het niet dat er volgens tijdgenoten heel wat schortte aan ‘s mans sociale vaardigheden. Ondanks het feit dat hij zich door zijn lange verblijf in Siam tot de anciens van het Westerse diplomatenkorps mocht rekenen, was hij er in al die jaren niet in geslaagd enig begrip, laat staan empathie te ontwikkelen voor zijn Siamese gastheren. Bij zowel de Siamese gezagsdragers als bij andere diplomaten had hij de reputatie onbehouwen en zelfs onbeschoft uit de hoek te kunnen komen. Een houding die alleen maar verscherpte tijdens de oorlog.

Als gevolg van een vooroorlogs diplomatiek akkoord behartigde de Nederlandse Consul-Generaal in Bangkok de belangen van de Duitse en Oostenrijks-Hongaarse gemeenschappen in het land mochten ze ooit in conflict geraken met de Siamese overheid. Vanaf het ogenblik dat Siam op 22 juli 1917 de oorlog verklaarde aan de Centrale Mogendheden werden alle expats uit voornoemde gemeenschappen, inclusief vrouwen en kinderen, opgepakt en geïnterneerd. Domela Nieuwenhuis liep zich het vuur uit de sloffen om hen ter hulp te schieten, waarbij hij het niet kon nalaten en ondanks de officiële neutraliteit van de natie die hij vertegenwoordigde, te pas en te onpas en vaak luidkeels kritiek uit te brengen op de Britten, die hij nog even intens haatte als tijdens zijn verblijf in Zuid-Afrika… Bovendien maakte deze Nederlandse diplomaat die in het verleden contact had gehad met het Groot-Germaans georiënteerde Alldeutscher Verband absoluut geen geheim van zijn pro-Duitse oriëntering. Nederland mocht dan al buiten de oorlog zijn gebleven en een strikte neutraliteit nastreven maar daar had de Nederlandse Consul-Generaal in Bangkok blijkbaar geen boodschap aan.

Het was dan ook niet écht verwonderlijk dat de Duitse afgezant Remy zowat de énge diplomaat was doe woorden van lof over had voor deze ‘formidabele oude man’. De in Leiden afgestudeerde historicus Stefan Hell, een absolute autoriteit voor de geschiedenis van Siam in de eerste helft van de twintigste eeuw, omschreef in zijn in 2017 gepubliceerde standaardwerk  Siam and World War I – An International Histort Domela’s optreden al volgt: ‘This dinosaur of colonial diplomacy was an ardent protector of German interests and tormentor of prince Devawongse’.

Koning Vajiravudh – ksl / Shutterstock.com

Prins Devawongse was de invloedrijke Siamese minister van Buitenlandse Zaken en grootoom van koning Vajiravudh. Domela Nieuwenhuis kon het niet nalaten de prins maandenlang te bestoken met brieven en verzoekschriften. De nochtans om zijn tactvolle optreden bekend staande Siamese minister van Buitenlandse Zaken was Domela’s manoeuvres zo zat dat hij  in een brief aan de Britse afgezant Sir Herbert zijn gal spuwde. Domela Nieuwenhuis acties werden van de hand gewezen als onnozel terwijl de Nederlandse Consul-Generaal van het etiket van ‘oude dwaas’ werd voorzien.  Zelfs de Siamese koning begon zich tegen het einde van 1917 te ergeren aan de onophoudelijke bemoeienissen van Domela én zijn  echtgenote die zich blijkbaar ook niet onbetuigd liet bij het behartigen van de Duitse belangen. In december 1918 kreeg Domela’s optreden zelfs internationale ruchtbaarheid toen het persagentschap Reuters het bericht verspreide dat de Siamese regering in Den Haag klacht had neergelegd tegen de Consul-Generaal… Het Siamese ministerie van Buitenlandse Zaken ontkende dit met klem maar het was duidelijk dat Domela Nieuwenhuis de grenzen van het Siamse geduld had overschreden…

Ferdinand Domela Nieuwenhuis werd niet echt verontrust door de Nederlandse regering en voor zover ik heb kunnen nagaan werden er geen sancties tegen hem genomen. Zijn positie in Bangkok was echter onhoudbaar geworden en kort na de oorlog werd hij met stille trom overgeplaatst naar het Consulaat – Generaal in Singapore. Het was meteen zijn laatste post want hij ging in 1924 met pensioen en vestigde zich met zijn gezin in Den Haag waar hij op 15 februari 1935 overleed.

Om te eindigen nog dit: Ferdinand Jacobus werd in Duitsgezindheid nog overtroffen door zijn jongere broer Jan Derk (1870-1955) die bij het begin van de Eerste Wereldoorlog in Gent hervormde predikant was. Hij was de bezieler van een klein groepje Vlamingen die nog voor het einde van 1914 bewust koos voor collaboratie met het Duitse keizerrijk in de hoop de Belgische staatsstructuur en -instellingen te kunnen vernietigen en de Vlaamse onafhankelijkheid te bewerkstelligen. Een engagement, dat hem niet alleen herhaaldelijk in contact bracht met de hoogste Duitse kringen maar hem na de oorlog ook de doodsstraf bij verstek opleverde…

Ingezonden door Lung Jan