De komst van het Theravada-boeddhisme in Thailand

Niemand weet het precies maar de meest accurate schattingen gaan er van uit dat tussen de 90 en 93% van de Thaise bevolking Boeddhist is en meer specifiek het Theravada Boeddhisme belijdt. Dit maakt van Thailand meteen ook, weliswaar na de Volksrepubliek China, de grootste Boeddhistische natie ter wereld.

Vandaag de dag staat het Theravada-boeddhisme in Thailand bekend als “Lankavamsa”. Dit heeft volgens de meeste historici en antropologen te maken met het feit dat meer dan 700 jaar geleden Ramkhamhaeng, de vorst van Sukhothai, de leidende Sri Lankese monniken die zich in Nakhorn Si Thammarat  – in het zuiden van wat nu Thailand is – hadden gevestigd, uitnodigde om het Sri Lankaanse boeddhisme in Sukhothai te onderwijzen. Vandaar de geboorte van Lankanvamsa (Langka-traditie) in Thailand.

Om de aanwezigheid van deze Sri Lankaanse monniken in Thailand te verklaren moeten we evenwel nog een stapje verder in het verleden zetten. Na de dood van de Boeddha werden een aantal concilies gehouden waarin niet alleen de leer en uitspraken van de Boeddha werden vastgelegd maar ook de in de ‘vinaya’ gebundelde disciplinaire regels voor de ‘sangha’ de gemeenschap werden bepaald. Op het derde concilie, dat onder impuls van keizer Asokha Priyadarshin in 245 voor onze jaarteling plaatsvond in Pataliputra werd beslist om er zendelingen op uit te sturen om de ‘Dharma’ , de leer van Boeddha te verspreiden. Monniken vertrokken onder meer naar het Dekanplateau, Kashmir, Sri Lanka en Achter-Indië. Eén van Ashoka’s edicten geeft aan dat er niet alleen ook gezanten met de leer naar de Griekse vorsten en Macedonië werden gestuurd maar ook naar Egypte, Syrië, Libië en het met een mystiek waas omklede Suvarnabhumi, een mythisch vorstendom in Zuidoost Azië… Birmezen, Cambodjanen en Thai claimen vandaag – evenwel zonder geloofwaardige historisch bewijzen – dit Suvarnabhumi want dat zou concreet betekenen dat hun respectievelijke natie tot de vroegste Boeddhistische landen ter wereld behoorden….

Het was echter wellicht pas in het Mon-koninkrijk Dvaravati (6^e tot 11^e eeuw) in wat vandaag Centraal – Thailand is dat er sporen kunnen worden teruggevonden die wijzen op het Boeddhisme.  Nakhorn Si Thammarat waar de Sri Lankaanse monniken verbleven die door Ramkhamhaeng werden uitgenodigd, was een belangrijke nederzetting die deel uitmaakte van het Indonesische Srivijaya-rijk (ca. 630-1377) dat een groot deel van het huidige Zuid-Thailand controleerde.

In de nasleep van het derde Boeddhistische concilie ontstonden er verschillende scholen ‘nikaya’ of strekkingen die elk een eigen canon van teksten samenstelden om de authenticiteit en geloofwaardigheid van hun strekking aan te tonen. Volgens overleveringen zouden er in die periode niet minder dan 18 verschillende strekkingen zijn ontstaan; 11 ‘conservatieve’ en 7 ‘progressieve’. De enige school of strekking die overleefde en tot op vandaag bestaat is het Theravada Boeddhisme, in het Sanskriet ‘Sthaviravada’ genoemd wat ‘weg van de ouderen’ betekent. Deze school die een ascetische en atheïstische verlossingsleer predikte, legde in de eerste eeuw van onze jaartelling in Sri Lanka de canon vast in het Pali. Daarmee werd dit zogenaamde ‘zuidelijke Boeddhisme’ de vertegenwoordiging van het oude, orthodoxe en naar de bron teruggaande Boeddhisme. Door het zendingswerk van de Sri Lankaanse monikken kreeg het Theravada Boeddhisme ruime weerklank in wat vandaag de staten Myanar (Birma), Thailand, Laos en Cambodja zijn.

De Theravadaleer is gestoeld op de oudst bewaard gebleven basis van het Boeddhisme, zijnde de vier Nobele Waarheden en het achtvoudige Eerbiedwaardige Pad. De vier Nobele Waarheden zijn kort samengevat:

1. Er is lijden (Dhukka) in de meest brede zin van het woord.
2. Het lijden heeft een oorzaak.
3. Er is een einde aan het lijden mogelijk.
4. Het einde van het lijden kan worden bereikt door het Eerbiedwaardige Pad te bewandelen.

Het achtvoudige Eerbiedwaardige Pad bestaat uit volgende stappen

• Juist zien (Begrijpen wat het lijden – Dukkha – inhoudt en hoe het kan ophouden)
• Juiste intentie(ook wel juiste motivatie of juiste gedachten. Een juiste intentie kan je onder meer ontwikkelen door de beoefening van meditatie)
• Juiste intentie (het hebben van de juiste motivatie)
• Juist spreken (geen leugens, roddelen of laster)
• Juist handelen (niet stelen, bedriegen, seksueel wangedrag, etc.)
• Juiste manier van levensonderhoud (ethisch en moreel verantwoord handelen)
• Juiste inspanning(vermijd spanning en krampachtigheid in denken en doen)
• Juiste aandacht/opmerkzaamheid/meditatie (mindfulness)
• Juiste concentratie (waarvoor je zelf de voorwaarden schept).

Binnen het Theravada Boeddhisme ontstonden een aantal strekkingen die de tand des tijds niet hebben overleefd maar die wel een interessante inkijk boden in de filosofische rekbaarheid van het Theravada Boeddhisme. De Sarvastivadin-school bijvoorbeeld stelde dat alle dingen gelijktijdig in het heden, verleden en toekomst plaatsvinden. De Boeddha was voor hen absoluut geen bovennatuurlijk wezen en de ‘arhat’ de monniken die naar hun verlichting streven konden – niets menselijks bleef hen vreemd – een regressie of terugval krijgen. De Dharmaguptaka-school was in het begin van onze jaarteling de meest invloedrijke Boeddhistische school op de historische zijderoute. Het belangrijkste punt des geloof van deze school was dat de Boeddha buiten en boven de ‘sangha’, de geloofsgemeenschap stond waardoor enkel giften aan de Boeddha en niet aan de gemeenschap zinvol waren. Een andere strekking, de Samkrantika, stelde dat bij de dood, een fijne substantie de stervende verlaat en overgaat naar de volgende incarnatie. Met deze stelling werd de deur op een kier gezet voor het bestaan van zoiets als een ziel, in tegenstelling tot wat de Boeddha had voorgehouden…

Als een reactie op wat als het eerder elitaire en conservatieve Theravada Boeddhisme wordt beschouwd, ontstond in de 1^e eeuw een volkse massabeweging die zich als snel, dankzij hun cijfermatige overwicht, de Mahayana ‘Het Grote Wiel’ ging noemen terwijl het Theravada Boeddhisme ietwat smalend als ‘Hinayana’ of het ‘Kleine Voertuig’ werd omschreven. De snel aan populariteit winnende Mahayana-strekking zette zich af tegen de Theravada-monniken omdat die te veel met zichzelf en het bereiken van hun individuele verlichting bezig waren… Mahayana bepleitte een socialere, volkse interpretatie van het Boeddhisme waarin de historische Boeddha in feite slechts uiterlijk verbonden was geweest aan het aardse bestaan. Hij was een ‘bodhisattva’, een wezen dat bestemd is om de verlichting te bereiken, maar deze verlichting niet voor eigen, persoonlijke belangen nastreefde maar voor de redding van de anderen. De historische Boeddha was in zijn vorige levens al een bodhisattva en ook in zijn historische bestaan tot op het moment dat hij de verlichting bereikte. Zo werd hij – in tegenstelling tot wat de Theravadastrekking vooropstelt – een transcendente, vergoddelijkte figuur die van en voor alle tijden is…..

Koning Ramkhamhaeng nodigde niet alleen Theravada monniken uit aan zijn hof maar  hij bouwde kloosters voor hen en stuurde vervolgens meer monniken naar Sri Lanka om te studeren. Deze openlijke koninklijke steun verhoogde het prestige en de invloed van Theravada in Thailand. Tijdens het bewind van Ramkhamhaeng werd de studie van Pali-boeddhistische teksten gepromoot en werden er her en der stoepa’s gebouwd, die de Sri Lankaanse architecturale invloed weerspiegelden. Een daarvan is de nog steeds bestaande Wat Chang Lom die in het Sukhothai Historical Park te bewonderen valt. Thaise reizigers naar Sri Lanka brachten ook de wortel van een bodhiboom mee, waaronder volgens de overlevering de Boeddha verlichting bereikte, waarmee de Thaise traditie van het vereren van bodhibomen begon. Boeddhabeelden in Sukhothai-stijl weerspiegelden in de eerste decennia ook duidelijk de invloed van Sri Lankaanse kunststijlen vooraleer de kunstenaars in Sukhothai een eigen, typische iconografie begonnen te ontwikkelen.

Bodhiboom

Het was ook onder het bewind van Ramkhamhaeng dat de positie van ‘sangharaja’ – de ‘leider’ van de Boeddhistische kloostergemeenschap – werd gecreëerd en belast met het beheer van de ‘sangha’, de ordes van monniken en nonnen. Andere monniken versterkten het staatsapparaat toen de vorst hen lagere bestuurlijke functies verleende. Latere Sukhothai-koningen zouden dit beleid voortzetten. Dat was geen toeval want intussen onttrokken deze vorsten de legitimatie van hun koningschap uit het vorstelijke concept zoals dat bestond binnen de Theravadische traditie. Dit was gebaseerd op het idee dat de boeddhistische koning regeerde in overeenstemming met de ‘dharma’ (de universele wet en de leer van de Boeddha die ernaar verwijst), met name de tien koninklijke deugden die worden genoemd in de ‘ Aggañña Sutta’; waaronder het geven van aalmoezen, moraliteit, vrijgevigheid, zachtheid, geen woede en geen schade toebrengen.

Mahathammaracha I, die van 1346 tot 1368 over Sukhothai de scepter zwaaide was wellicht één van de belangrijkste promotoren van het Theravada Boeddhisme in de regio. Hij stond naar wijd en zijd bekend als een groot geleerde en beschermheer van het boeddhisme, die zelfs – en hij was wellicht de eerste Thaise vorst die dit deed – voor een korte periode van vier maanden monnik werd. Een belangrijke verhandeling over Boeddhistische kosmologie, de ‘Tribhumikatha’ of ‘ Trai Phum Phra Ruang’ (De Drie Werelden volgens koning Ruang), is aan hem toegeschreven en is een van de oudste traditionele werken uit de Thaise literatuur.