De Franse cenotaaf in Bangkok

Oorspronkelijke Franse cenotaaf

In één van mijn vorige artikelen stond ik even stil bij een, voor de meesten, onbekend aan de Eerste Wereldoorlog gerelateerd monument, de Britse cenotaaf die decennialang voor de Britse ambassade in Bangkok stond. Als de Britten een herdenkingsmonument voor hun gevallen expats die voor het uitbreken van de Grote Oorlog in Siam verbleven, konden oprichten, dan konden de Fransen natuurlijk niet achterblijven.

Daarom sta ik vandaag graag even stil bij de Franse cenotaaf in Bangkok. Een cenotaaf is, zoals ik ook al in mijn vorige artikel schreef een monument voor vermiste of elders begraven militairen. Er zijn een paar aspecten aan het Franse monument die het meer dan bijzonder maken. Eerst en vooral herdenkt dit monument niet alleen de in Siam residerende Franse staatsburgers die tijdens de Eerste Wereldoorlog sneuvelden maar ook op een aparte plaquette de Franse én Indochinese slachtoffers van de Franco/Siamese Oorlog van 1893 en de daaruit voortvloeiende Franse militaire bezetting van Chantaburi.

Bovenaan op deze plaat staan de namen van de drie Franse mariniers die op 13 juli 1893 omkwamen bij het zogenaamde Paknam-incident toen kanoneerboten van de Franse marine de Chao Praya rivier blokkeerden voor alle verkeer. Een incident dat overigens aan Siamese kant goed was voor 16 doden en 20 gewonden. Tussen oktober 1893 en januari 1905 bezette een Frans garnizoen Chantaburi. In deze periode kwamen 19 Fransen en 83 Indochinese militairen om het leven. Het was wellicht symptomatisch voor de toenmalige geest van het Franse kolonialisme dat de Fransen wél met naam werden vermeld maar dat de inheemse militairen genoegen moesten nemen met de vermelding ’83 soldats annamites’…

Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog, in augustus 1914, woonden er welgeteld 146 Franse mannen in Siam. Onder hen waren er niet minder dan 44 priesters, katholieke missionarissen van de Missions étrangères de Paris die vooral in het noorden en noordoosten van het land actief waren, onder meer bij de overwegend katholieke Vietnamese migranten. Zestig Fransmannen die in Siam verbleven werden in de eerste oorlogsweken en -maanden gemobiliseerd of meldden zich als oorlogsvrijwilliger. Ze vertrokken zo snel mogelijk per boot richting het vaderland om hun eenheden te vervoegen. Elf van hen vielen, zoals dat zo mooi verwoord wordt ‘op het veld van eer’.

Vrij kort na het einde van de Grote Oorlog ontstond bij het personeel van het Franse Consulaat-Generaal (Er kwam pas in 1949 een Franse ambassade in Bangkok) het idee om deze gesneuvelden op passende wijze te herdenken. De financiering gebeurde louter met persoonlijke giften uit de lokale Franse gemeenschap. In augustus 1921 werden de twee plaquettes uit Bretoense roze graniet op de tuinmuur van het Franse Consulaat-Generaal – nu de Résidence de France, de ambassadeurswoning – plechtig onthuld door de Franse oorlogsheld maarschalk Joseph Joffre. Deze plechtigheid werd echter niet door iedereen gesmaakt en botste op kritiek van de lokale clerus. De vrijzinnige Joffre was een notoire papenvreter en wou niets weten van een kerkelijk getinte plechtigheid en dit ondanks het feit dat bijna de helft van diegenen die op het monument vermeld stonden priesters waren… De Franse religieuze autoriteiten in Siam en Indochina werden zelfs niet uitgenodigd op de ceremonie. Daarom werd alles in februari 1925 nog eens dunnetjes én met kerkelijke zegen overgedaan, tijdens een bezoek van de gewezen geallieerde opperbevelhebber maarschalk Ferdinand Foch, een devote katholiek, aan Siam. Dit is bij mijn weten het enige Franse WO I-gedenkteken ter wereld dat tweemaal officieel onthuld werd…

Gerenoveerde Franse cenotaaf

In de loop der jaren werd er weliswaar op Wapenstilstandsdag 11 november een korte plechtigheid georganiseerd door de Franse militaire attaché, maar geraakte het monument in de vergetelheid. Het leek er een paar jaar geleden zelfs even op of het helemaal zou verdwijnen bij de ingrijpende renovatiewerken aan de ambassade. Gelukkig werden de plaquettes dankzij een tussenkomst van de Stichting ‘Souvenir français’ niet alleen van de vernieling gered maar ook grondig gerestaureerd en in 2016 herplaatst in een perkje bij de ambassade. Op een kunststoffen sokkel werden de twee oorspronkelijke platen rug aan rug in een goudkleurige lijst gemonteerd. De WO 1-plaat draagt de – opnieuw – vergulde namen van de elf gesneuvelden onder het opschrift ‘A la mémoire des français du siam mort pour la patrie’. Alleen al deze formulering maakt dit gedenkteken apart want de geijkte en officiële standaardformule is ‘mort pour la france’… Mits wat opzoekingwerk ben ik erin geslaagd om de belangrijkste biografische gegevens van deze gesneuvelden bijeen te puzzelen:

BOURSOLLES, Auguste Marie (°1889 Tence) Deze priester was op 7 maart 1914 tot missionaris aangesteld in Ubonratchathani waar hij in de vallei van de Mekong werkzaam moest worden onder de Laotiaanse en Vietnamese migranten. De oorlog stak daar echter een stokje tussen. Hij werd op 6 november 1915 in een loopgracht aan het Champagnefront zwaargewond door granaatscherven aan het hoofd. Hij bezweek twee dagen later in het hospitaal van Braux-Sainte-Cohière aan zijn verwondingen. Op het ogenblik van zijn overlijden was hij sergeant in het22^e Régiment d’ infanterie coloniale.

CAVAILLE, Henri (°1889 Puylaroque) Deze jonge missionaris was net in Nakhonchaisi aangekomen om er Thais te leren, toen de oorlog uitbrak. Hij was korporaal in het 280^e Régiment d’ Infanterie en werd begin november 1914 krijgsgevangen gemaakt door de Duitsers. Pas bevrijd, overleed hij op 1 december 1918 in een militair hospitaal in Nancy, aan de ontberingen die hij had geleden in gevangenschap. Zijn naam komt vreemd genoeg niet voor op het oorlogsmonument in zijn geboorteplaats.

DE FOMEL, François Auguste (°1880 Angoulême) was sinds 1909 als ingenieur werkzaam voor de Siamese regering en woonde in Bangkok. Hij diende als sergeant in het 7^e Régiment de Zouaves de Marche en sneuvelde op 10 november 1914 in Pypegale een gehucht van Reninge ten noorden van Ieper. Hij was de eerste van de Siamees/Franse expats die tijdens WO I gedood werd, amper twee maanden nadat hij naar Frankrijk was teruggekeerd.

FORTIN, Frédéric Augustin (°1880 Paris) was sinds 1905 verbonden aan de ‘Comptoir français du Siam’. Hij was onderluitenant in het 20^e Bataljon Chasseurs à Pied, een lichte infanterie-eenheid en sneuvelde op 10 juni 1915 bij de bijzonder felle strijd rond de heuvel van Notre – Dame – de – Lorette in Frans-Vlaanderen. Hij was één van de 609 Franse officieren die tussen 9 mei en 16 juni 1915 waren gesneuveld bij een grotendeels mislukt offensief in Artesië.

HENRY, Marcel (°1896 Hanoi) Hij was de oudste zoon van de directeur van de ‘Banque de l’Indochine’ in Bangkok. Het is onduidelijk in welke eenheid hij heeft gediend maar hij bezweek in 1920 in Bangkok aan de gevolgen van een gifgasvergiftiging die hij in 1915 had opgelopen.

Gustave Rouan

LAGATHU, Gustave Rouan (°1885 Guilers) Deze Bretoense missionaris was vanaf 1909 actief in Siam en Laos. Hij was bij het uitbreken van de oorlog pastoor in Sakonnakhon en werd gemobiliseerd als brancardier/aalmoezenier in het 2^e Régiment d‘infanterie coloniale. Hij werd dodelijk gewond op 16 april 1917 bij Paisy toen hij, ondanks een felle beschieting met artillerie en machinegeweren, in de eerste lijn een paar gewonde kameraden bijstond. Hij werd postuum omwille van zijn betoonde moed op de dagorders van de Brigade geciteerd en ontving postuum de Médaille Militaire. Zijn naam komt voor op niet minder dan 4 monumenten: het Monument aux Morts van Plougastel-Daoulas, een plaquette in de kapel van Kreisker in Saint-Pol-de-Léon, een plaquette in de kapel van het Seminarie van Parijs en op de cenotaaf in Bangkok.

RABJEAU, Louis Emile (°1882 Angers) was kaderlid bij de ‘Compagnie Est-asiatique-français’ en woonde in Thonburi. Deze sergeant in het 27^e Bataljon des Tirailleurs raakte op 4 september 1916 vermist tijdens de felle gevechten bij Belloy-en-Santerre aan de Somme.

RICHER, Maurice François (°1881 Paris) Was doctor in de rechten, advocaat aan de balie van Parijs. In 1911 werd hij als juridisch raadgever geëngageerd door de Siamese regering. Bij het uitbreken van de oorlog woonde hij aan Charoen Krung Road, in een deel van Bangkok dat toen bekend stond als de Farang-wijk. Maurice Richer sneuvelde op 3 februari 1915 bij de Marne als luitenant in het 21^e Régiment d’ infanterie coloniale.

ROUX, Eugène-Clovis (°1883 Puy-Saint-Vincent) Deze frater was sinds 1909 werkzaam als leraar aan het Collège de l’ Assomption in Bangkok. Hij viel als sergeant in het 15^e Régiment d‘ Infanterie op 4 september 1916 bij Barleux aan de Somme.

SEGNITZ, Henri Isidore (°1881 Paris) Hij was net als Maurice Richer doctor in de rechten. Segnitz was tussen 1907 en 1913 actief in de commissie Juridische Zaken van de Siamese regering als stafmedewerker van de gerenommeerde jurist Georges Padoux die een groot deel van het Siamese Burgerlijke- en Strafwetboek schreef. In 1914 woonde hij bij Krung Kasem in Dusit, een wijk die indertijd bekend stond als het hart van de Siamese administratie. Henri Segnitz sneuvelde op 22 augustus 1915 in Hargicourt aan de Somme als luitenant in het 308^e Régiment d‘ Infanterie. Hij werd vermeld op de legerdagorders omwille van zijn moedig gedrag aan het front en postuum met de lintjes van Chevalier de la Légion d’ Honneur en het Croix de guerre onderscheiden.

SOMMELET, Charles Valentin (°1885 Humes-Jorquenay) Hij was in mei 1910 naar Siam vetrokken en oorspronkelijk als missionaris werkzaam in het afgelegen Loei. In 1914 was hij priester in de parochie van de Calvarie in Bangkok. Charles Sommelet sneuvelde op 30 december 1914 in de rangen van het 21^e Régiment d‘ Infanterie in Frans-Vlaanderen bij de bloederige afweergevechten in Artesië.

Voor de liefhebbers nog dit: Er is nog een derde, meer omstreden cenotaaf in Bangkok. Zij het dat dit exemplaar uit de Tweede Wereldoorlog stamt en Japans is. Misschien stof voor een latere bijdrage…