De controversiële Thaise bezetting van de Shanstaat (1942-1945)

De beruchte, met honderden haarspelbochten gezegende weg tussen Chiang Mai en Mae Hong Son is het enige dat nog herinnert aan een inmiddels al lang vergeten stukje Thaise oorlogsgeschiedenis. Amper een paar uur nadat het Japanse keizerlijke leger op 8 december 1941 Thailand was binnengevallen, besloot de Thaise regering – ondanks het feit dat er op sommige plaatsen fel werd teruggevochten – de wapens neer te leggen in de overtuiging dat verdere weerstand tegen de numeriek sterkere en beter bewapende Japanners zelfmoord zou zijn. Groot-Brittannië en de Verenigde Staten beschouwden vanaf dat ogenblik Thailand als een door de vijand bezet land en slachtoffer van de Japanse agressie.

Veldmaarschalk Phibun Songkhram, de niet geheel onomstreden toenmalige Thaise regeringsleider, meende echter dat zich nu kansen aanboden om een aantal oude rekeningen te vereffenen. Niet vies van enig opportunisme had hij al in 1940 van de Duitse invasie in Frankrijk en daarop volgende Franse capitulatie gebruik gemaakt om manu militari grote stukken gebied ten oosten van de Mekong, die door Siam op het einde van de negentiende eeuw tegen wil en dank aan de Fransen waren overgedragen, opnieuw te annexeren.

Achter de rug van de geallieerden én de meeste leden van zijn kabinet zocht Phibun toenadering tot Japan. Al op 14 december 1941 tekende hij een geheim verdrag waarin hij er zich toe verbond militaire bijstand te leveren aan een Japanse invasie van Birma dat toen in Britse handen was. Een week later werd de Thais/Japanse alliantie al geofficialiseerd toen Phibun in Wat Phra Kaeo in Bangkok een militair samenwerkingsakkoord ondertekende. In ruil deed Japan de belofte dat Thailand de Maleisische provincies die in 1909 aan de Britten waren overgedragen terugkreeg en als kers op de taart ook de ‘verloren gewesten’ in Birma, met name de Shanstaat zou terugkrijgen. Deze laatste garantie was zeker voor discussie vatbaar want Thailand had, los van twee invasies in 1803-1804 en 1852-1854, geen poot om op te staan om deze claim op historische gronden te verrechtvaardigen. Een paar weken later ging Phibun nog een stap verder door op 25 januari 1942 de oorlog te verklaren aan Groot-Brittannië en de Verenigde Staten. Een oorlogsverklaring die lang niet bij alle Thai en zeker niet bij de minste, in goede aarde viel. Onder meer de gewezen ministers Pridi Banomyong en Direk Jayanaman, de Thaise ambassadeur in Tokio maar ook Seni Pramoj, de Thaise ambassadeur in Washington plaatsten de grootste vraagtekens bij deze beslissing. Pramoj weigerde zelfs vlakaf de oorlogsverklaring aan de Amerikaanse regering te overhandigen en stichtte prompt de Free Thai Movement.

Phibun was echter niet onder de indruk en begon een nieuw legerkorps, het Northern Army op poten te zetten om onder het bevel van Luang Seri Roengrit Birma binnen te vallen en controle te verwerven over het gebied ten oosten van de Salweenrivier dat toen bekend stond als de Eastern Shan State. De Japanners die in het geheime verdrag de teruggave van Birmees gebied hadden gegarandeerd, maakten geen principiële bezwaren maar verzetten zich wel krachtig tegen Phibun’s plannen om meteen ook de Karenstaat te claimen. Tokio zat wellicht wat verveeld met de voortvarendheid van Phibun. De Japanners hadden immers inmiddels een marionettenregering in Birma aan de macht geholpen die werd geleid door de Birmese nationalist Ba Maw. Deze laatste stond, wat begrijpelijk was, niet echt te trappelen van enthousiasme toen hij op de hoogte werd gebracht van de Thaise annexionistische plannen. Tijdens een onderhoud van Ba Maw met de Japanse premier, generaal-majoor Hideki Tojo in Singapore kwam het tot een felle woordenwisseling maar de Japanners besloten Phibun niet terug te fluiten. Ze probeerden hem echter wel met beide voeten op de grond te houden want de niet altijd van evenveel realiteitszin gespeende Thaise leider meende dat het bezetten van de Shanstaat een ‘fluitje van een cent’ zou worden…

In realiteit verliep alles iets minder gesmeerd. Eerst en vooral was er het logistieke probleem. De meest noordelijke Thaise spoorlijn stopte in Chiang Mai. Dit had als gevolg dat alle transport vanuit Chiang Mai over de vaak erbarmelijke wegen, soms zelfs over gevaarlijke bergpaden diende te gebeuren. Bovendien bleek het ter beschikking gestelde legermateriaal ook niet écht het neusje van de zalm te zijn. Veel van de betrokken militairen waren afkomstig uit Isaan en bleken in hun dunne uniformen niet opgewassen tegen de winterse weersomstandigheden van het Noord-Thaise gebergte. Bovendien bleek er heel wat aan hun motivatie te schorten en hadden de meeste geen flauw benul van hun missie laat staan wie ze zouden moeten gaan bevechten…  Waar Phibun al helemaal niet op had gerekend was wel het feit  hij de confrontatie moest aangaan met gevechtservaren Chinese troepen.

Vrijwel meteen na de Japanse aanval op Pearl Harbour op 7 december 1941 had de Chinese nationalistische leider Chiang Kai-shek aan de geallieerden aangeboden om zijn nationalistische Kwomintangtroepen naar het noorden van Birma te sturen om de voor de geallieerden vitale aanvoerlijnen tussen Rangoon en de toenmalige Chinese hoofdstad Chonqing veilig te helpen stellen. Vanuit Yunnan vertrokken eenheden van de 93^e Divisie die eind januari 1942 in de Shanstaat aankwamen en zich in Kengtung installeerden. Op 3 mei 1942 vielen 27 Thaise vliegtuigen in twee aanvalsgolven Kengtung aan als prelude voor de komst van het Northern Army een paar weken later. De Kwomintang trok zich terug in de bergen en de jungle rond Kengtung en de Thaise voorhoede onder leiding van veldmaarschalk Pin Choonhavan bezette zonder slag of stoot de stad.

Een verrukte Phibun prees de moed en soldateske waarde van zijn troepen, verklaarde de Shanstaat ‘bevrijd van de vijand’, herdoopte het gebied in ‘Oorspronkelijke Thaistaat’ en installeerde een -voorlopige- Thaise administratie in Kengtung. Het regenseizoen dat kort daarop in alle geweld losbarstte verhinderde verdere militaire operaties maar vormde een nieuwe beproeving voor de Thaise troepen. Een tekort aan voedsel en medicijnen zorgden ervoor dat malaria en knokkelkoorts meer slachtoffers maakten dan de gevechten. Pas in januari 1943 bekommerde Phibun zich met dit probleem door tien ton kinine naar het Noorden te sturen. Toen de leider zelf een paar weken later de ‘Oorspronkelijke Thaistaat’ bezocht was hij geshockeerd door de staat waarin hij zijn troepen aantrof. Hij stuurde meteen orders naar Bangkok voor het zenden van uniformen, stafofficieren, suiker, geld, medisch personeel en honderd ossenkarren met bananen. Met de steun van de Japanners, die de Thaise troepen op de voet waren gevolgd, liet hij honderden kilometers aan nieuwe wegen aanleggen om Chiang Mai met de Shanstaat te verbinden. Zo ontstond bijvoorbeeld de weg naar Mae Hong Son.

Phibunsongkhram

Terwijl de oorlogskansen stilaan in het voordeel van de geallieerden keerden, begon langzaam maar zeker in Thaise regeringskringen het besef door te dringen dat Phibun mogelijk verkeerd bezig was. Japan erkende intussen officieel in augustus 1943 door middel van een verdrag dat de Shanstaat en de Maleisische provincies Kelantan, Trengganu, Perlis en Kedah Thais grondgebied waren. In de ‘Oorspronkelijke Thaistaat’ zag het er allemaal veel minder rooskleurig uit. Op de nek gezeten door Kwomintangtroepen en nog steeds kampend met gezondheidsproblemen was het leven voor de soldaten van het Thaise Northern Army er geen pretje. Zieke of gewonde soldaten die ter verpleging naar Bangkok werden teruggestuurd waren onaangenaam verrast door het manifeste gebrek aan animo voor hun avonturen. Niemand leek – ondanks de propagandaverhalen van Phibun – geïnteresseerd in wat hen was overkomen… Bovendien bleken de Japanse bezettingstroepen met hun gekende arrogantie nietsontziend te werk te gaan om de inheemse bevolking onder de knoet te houden. Etnische Chinezen werden afgeslacht, verdreven of als dwangarbeiders ingezet. Een triest ‘hoogtepunt’ was de totale vernietiging van de Chinese Hui-moslimgemeenschap in Panglong in het Hopang District. Met dit hardhandige beleid maakten de Japanners op een pijnlijke wijze aan de Thaise troepen duidelijk wie de echte meesters in de ‘Oorspronkelijke Thaistaat’ waren…

Naargelang de oorlog aansleepte geraakte het Northern Army meer en meer in de vergetelheid. In Bangkok had men, nadat de Britten  in het voorjaar van 1944 een offensief in Birma waren gestart, wel andere katten te geselen. De Thaise hoofdstad werd meer en meer het doelwit van geallieerde bombardementen, terwijl de onvrede over de manier waarop de Japanners met hun Thaise ‘bondgenoten’ omgingen, zienderogen toenam. Nadat de Japanse premier Tojo op 18 juli 1944 was afgetreden was het ook amen en uit voor Phibun die als Tojo’s protegé werd gezien. Phibun werd op 24 juli 1944 door de Thaise Wetgevende Vergadering tot opstappen gedwongen. Zijn opvolger Khuang Aphaiwong werd door de invloedrijke Free Thai Movement onder druk gezet om van kamp te veranderen en  in het grootste geheim onderhandelingen aan te gaan met de geallieerden. Het was immers een publiek geheim dat de Britten, die méér dan verbolgen waren over Phibun’s dolkstoot in hun rug, uit waren op revanche. Het was aan de zware diplomatieke druk van de Verenigde Staten – die uit geopolitieke belangen nood hadden aan Thailand als toekomstige bondgenoot – te danken dat Churchill uiteindelijk afzag van strafmaatregelen tegen Thailand.

Het einde van de oorlog betekende meteen ook het einde van de ‘Oorspronkelijke Thaistaat’.  Vrijwel meteen na de capitulatie van Japan, trok het Northern Army terug naar Thailand. Sommige soldaten verkozen het echter om in de Shanstaat te blijven en er een nieuw leven te beginnen. Dit gold overigens ook voor een aantal Kwomintangsoldaten. Over wat er nadien met hen gebeurde schreef ik eerder al in mijn artikel over het ‘Vergeten Leger’ van Mae Salong.