Cornelis Specx: Wegbereider voor de VOC in Ayutthaya

Hollanders op de markt in Bantam

De laatste decennia zijn er behoorlijk wat studies van de persen gerold over de Vereenigde Oostindische Compagnie (VOC) in Zuidoost-Azië waarbij ook – bijna onvermijdelijk – de aanwezigheid van de VOC in Siam aan bod kwam. Vreemd genoeg is er tot op vandaag weinig gepubliceerd over Cornelis Specx, de man die we gerust als de wegbereider voor de VOC in de Siamese hoofdstad Ayutthaya mogen beschouwen. Een euvel, dat ik bij deze wil rechtzetten.

Cornelis Specx (ca. 1575-1608) was de zoon van Antwerpenaren die zich als vluchtelingen uit de Zuidelijke Nederlanden in Dordrecht hadden gevestigd. De familie Specx  of Speckx was een bekend handelaarsgeslacht en wilde haar kapitaal, dat flinke klappen had gekregen door het uitbreken van de oorlog met Spanje, natuurlijk zo veel mogelijk consolideren en waar mogelijk uitbreiden.  Dit was een kolfje naar de hand van Cornelis. Hij was zonder twijfel een kerel, die werd verlokt door de roep naar avontuur en fortuin dat in die tijden voor een ondernemend heerschap in de wijde wereld te rapen viel. In 1601 monsterde hij aan op één van de drie schepen die met de hulp van de Staten van Zeeland waren uitgerust door de eveneens uit Antwerpen gevluchte reder en koopman Balthasar de Moucheron (1552- ca. 1630), een belangrijke vennoot van de Zeeuwsche Compagnie die eerder al, zij het met wisselend succes, expedities naar Guinea, Mozambique, Brazilië en India had georganiseerd.

Specx was ingescheept onder het bevel van mede-Antwerpenaar Joris van Spilbergen (1568-1620). Van Spilbergen bracht zijn missie tot een goed einde. Hij was de eerste Nederlandse kapitein die voet aan land zette in Sri Lanka waar hij goede diplomatieke- én handelsbetrekkingen wist aan te knopen met Vimala Dharma Suriya, de  maharadja van Kandy. De exploten van Van Spilbergen vielen absoluut niet in goede aarde bij de Portugezen die zich heer een meester waanden over het immense gebied ten oosten van Kaap de Goede Hoop en mogelijke concurrentie van de ‘ketterse’ Hollanders konden missen als de pest. Maharadja Dharmapalla, de met een Portugese vrouw gehuwde vader van Vimala Dharma Suriya, had in 1580 immers per testament zijn koninkrijk vermaakt aan de Portugese kroon. Alsof dit niet volstond zeilde Joris Van Spilbergen daarna, met een grote lading kostbare edelstenen aan boord die hij van de Sri Lankaanse heerser als geschenk had gekregen, naar Atjeh in het noorden van Sumatra waar hij handelsbetrekkingen aanknoopte met de sultan.

Het is niet meteen duidelijk wat er met Specx in Indonesië gebeurd is maar het staat wel vast dat hij er bleef en niet met Van Spilbergen terugkeerde. In 1603 treffen we hem aan in het sultanaat Bantam aan de noordwestkust van Java. Hij trad er in dat jaar in dienst van de VOC als boekhouder. Het moet zijn dat hij het volste vertrouwen genoot van de VOC want in juni 1604 belastte admiraal Wijbrandt van Waerwijck (1566-1615) hem met een diplomatieke missie naar Ayutthaya. De eerste Hollanders hadden drie jaar eerder voor het eerst Siam aangedaan en hadden in Pattani, toen een kleine Maleisische vazalstaat van Siam, een comptoir of handelspost opgericht die zich specialiseerde in de erg lucratieve peperhandel.

De missie waarmee Specx werd belast was in feite dubbel. Bijgestaan door Lambert Jacobszoon Heijn moest hij de Siamese koning Phra Naresuan (1555-1605) zo ver krijgen dat hij de VOC-toestemming gaf een handelspost te openen in de Siamese hoofdstad. Tegelijkertijd, en dat was prioritair voor de VOC, moest Specx in Ayutthaya aansluiten bij de Siamese delegatie die quasi jaarlijks naar China afzeilde om er de keizer eer te betuigen. Door het uitstel van deze expeditie als gevolg van een militair conflict met de Birmezen en de dood van Phra Naresuan op 25 april 1605 kwam er uiteindelijk niets in huis van deze trip naar China. Maar de tuk op handel zijnde Naresuan had kort voor zijn overlijden wél het Hollandse verzoek voor de vestiging van een handelspost ingewilligd.

Specx begon, met de zegen van Phra Ekathotsarot (1556-1620), de nieuwe heerser over Ayutthaya, de nodige voorbereidingen te treffen om hier een VOC factorij op te startten. De vraag moet echter gesteld worden of Specx zich wel ten volle engageerde om hier een succesverhaal van te maken, want hij leek in deze periode vooral gefocust op mogelijke handel met China. Hij bezocht desalniettemin minstens eenmaal het VOC comptoir in Pattani en zeilde een paar maal heen en weer tussen Bantam en Ayutthaya om de VOC op de hoogte te houden van de recentste ontwikkelingen of nieuwe instructies op te halen. Zo faciliteerde hij bijvoorbeeld op het einde van 1606 de missie van Jacques Van de Perre en Willem Tonneman, die in Ayutthaya in opdracht van de VOC de handelsmogelijkheden met Siam in kaart moesten brengen. Het scheelde echter geen haar of het bezoek van deze twee VOC-gezanten deed alle plannen van Specx en de VOC in het water vallen. Het onderling uitwisselen van geschenken was een vast onderdeel van alle diplomatieke betrekkingen in die dagen en precies daar liep het mis. Toen Van de Perre en Tonneman op audiëntie gingen bij Phra Ekathotsarot hadden ze het lef te vragen naar gouden beteldozen, één van de meest kostbare vorstelijke geschenken die normaal gezien alleen waren voorbehouden voor de hoogste gezagsdragers. De Siamese hofkringen waren geschokt door het onbeschofte gedrag van de VOC-gezanten en pas na een persoonlijke interventie van Specx én een publieke verontschuldiging van Sprinckel, de VOC-opperkoopman in Bantam, konden de plooien opnieuw worden gladgestreken.

Phra Ekathotsarot besefte immers als weinig andere heersers in Zuidoost-Azië dat hij meer te winnen dan te verliezen had van een goede relatie met de Hollanders. Het succes waarmee ze de Portugezen en Spanjaarden te lijf gingen maar ook de uitermate beslagen manier waarop ze handel dreven, charmeerden hem. Geïntrigeerd door verhalen die onder meer Engelse zeevaarders hem over de Hollanders hadden wijsgemaakt besloot hij in het late najaar van 1607 om een twaalfkoppige Siamese delegatie naar Holland te sturen om er diplomatieke betrekkingen met de prins van Oranje aan te knopen. Verzot op protocol en diep tot in zijn vezels doordrongen van de goddelijke missie van de monarchie had Ekathotsarot er blijkbaar geen flauw benul van dat deze laatste, als stadhouder, slechts een dienaar van de Staten-Generaal was en dat het koninklijke gezag de jure onbestaande was in de Republiek der Verenigde Provinciën.

Het was niemand minder dan Cornelis Specx die op het einde van november 1607 met deze delegatie naar Bantam vertrok. Zijn aankomst in Java werd niet meteen op handgeklap onthaald. De VOC had de reputatie krenterig te zijn en deed deze meteen alle eer aan. De kosten voor het verblijf en de reis van deze, niet door hen uitgenodigde delegatie vielen immers voor de rekening van de VOC en die bleek niet meteen bereid om diep in de geldbuidel te tasten. Aanvankelijk weigerden ze zelfs de delegatie te ontvangen en wilden ze deze terug naar Ayutthaya sturen maar Specx wist hen te overhalen. Geopolitiek en strategisch was de gunst van Phra Ekathotsarot van groot strategisch belang voor de VOC en uiteindelijk wist Specx hen te overtuigen om een flink afgeslankte delegatie af te laten zeilen naar de Lage Landen. Specx bleek de situatie correct te hebben ingeschat. De goodwill van de VOC wierp vrijwel meteen vruchten af en in februari 1608 werd zijn oude kompaan Lambert Jacobsz. Heijn de eerste hoofd- of opperkoopman in de pas operationeel geworden VOC-factorij in Ayutthay. De eerste in een lange rij van bijna vijftig koopmannen die in meer dan anderhalve eeuw deze handelspost zouden gaan leidden…

Jacques Specx

Specx zélf vertrok op 28 januari 1608 mét de vijfkoppige diplomatieke missie van Phra Ekathotsarot aan boord van De Oranje voor een turbulente en maandenlange reis naar Amsterdam. Specx zou echter niet meer meemaken hoe ze door Prins Maurits werd ontvangen want hij overleed schielijk aan boord op 11 juni 1608. Zijn bezittingen werden ‘voor de mast’ publiek verkocht en hij kreeg een traditioneel zeemansgraf voor de kust van West-Afrika.

Cornelis overigens niet de enige reislustige Specx. Hij had een jongere broer, Jacques Specx (1585-1652) die in 1607 in dienst ging als onderkoopman van de VOC. Hij zou één van de belangrijkste figuren in de vroege geschiedenis van de VOC worden want hij wist de basis te leggen voor de erg lucratieve handel met Japan en Korea en was tussen 1629 en 1632 zelfs de -tijdelijke- gouverneur-generaal van de VOC voor het hele gebied ten oosten van de Kaap de Goede Hoop. Cornelis’ zoon Cornelis jr. vertrok op 31 december 1637 als opperkoopman aan boord van De Zon naar Batavia. Hij zou echter nooit in de voetstappen van zijn vader en oom treden en ‘De Oost’ bereiken want op 30 april 1638 werd hij in de VOC-nederzetting van Kaap de Goede Hoop vermoord.